1394/9/2 ۱۰:۵۵
«ملاهادی سبزواری مشهور و ملقب به حاجی‌سبزواری، عالمی عامل و عارفی کامل بود ولی او را بنیانگذار مکتبی جدید در فلسفه نمی‌توان دانست بلکه او بدون انحراف و تخطی از اصول فلسفی ملاصدرا به شرح آن پرداخته است.» این جملات را سیدحسین نصر در کتاب «رنسانس فلسفی در ایران» درباره حاج‌ملاهادی سبزواری (1289-1212) بیان می‌کند. همان‌گونه که در جملات نصر مشخص است شاید هیچ‌گاه نتوان سبزواری را به‌طور مستقل به‌عنوان یک فیلسوف نظریه‌پرداز و دارای ایده معرفی کرد اما هنر او در این بود که آرای ملاصدرا را به‌گونه‌ای اصیل و بدون انحراف شرح کرد.
ایده‌پردازان و مفسران
یکی از مهم‌ترین دلایلی که فلسفه اسلامی در مسیر حرکت خود در طول تاریخ توانست برقرار بماند روندی بود که این سنت فلسفی طی کرد. فلسفه اسلامی پس از ترجمه متون یونانی با گروهی صاحب‌فکر، ایده و آیینی جدید در قلمروی فکر و فلسفه روبه‌رو شد که دستی در ابتکار و نوآوری داشتند.
ابن‌سینا، شهاب‌الدین سهروردی (شیخ‌اشراق) و صدرالمتالهین شیرازی مهم‌ترین نام‌هایی هستند که در این دسته‌بندی می‌توان آنان را به‌عنوان فیلسوفان نظریه‌پرداز در سنت فلسفه اسلامی جای داد. اما پس از ایشان به‌گونه‌ای سنت فلسفه اسلامی با دسته دیگری از فیلسوفان روبه‌رو شد که هرچند خود فیلسوف بودند و در بسیاری از موارد چهره‌های برجسته‌ای نیز از خود در تاریخ فلسفه اسلامی به جای گذاشتند، اما به‌عنوان «مروجان و مفسران ایده‌ها و افکار و شارحان آثار نوآوران» شناخته می‌شوند. از حکمای تراز اول این دسته حاج ملاهادی سبزواری بود.
شرح مکتب صدرایی
حاج ملاهادی سبزواری را «بهترین و بزرگ‌ترین مروج اسلوب فکری و فلسفی ملاصدرا» خوانده‌اند. این صفات در حالی برای سبزواری به کار می‌رود که به نظر می‌رسد او از مشی و مرام فلسفی ملاصدرا جز در موارد معدود عدول نکرده است.
وجه اهمیت ملاهادی سبزواری از آن‌رو بیشتر به چشم می‌آید که او در دوره‌ای به شرح آرای ملاصدرا پرداخت که آرای صدرالمتالهین مورد هجوم گسترده و بی‌اعتنایی قرار داشت و این عالم دوره قاجاریه با شرح خود رنسانس علمی و فلسفی بزرگی در ایران به وجود آورد. در این راه ملاهادی همچون ملاصدرا در راه آمیختن حکمت، عرفان، برهان، شهود و قرآن برآمد و این عناصر ترکیبی در فلسفه ذوقی و متمایل به اشراق او به خوبی نمایان است.
برخی از پژوهشگران بر این عقیده هستند که در جریان شکل‌گیری نظام فلسفی و افکار و ایده‌های ملاهادی، مکاتب رواقی و نوافلاطونی و آموزه‌های دیگر فلاسفه یونانی همچون فلوطین و فرفریوس بی‌دخل و تاثیر نبوده است. در آرای سبزواری رد پای آرا و نظریات فلاسفه یونانی به چشم می‌خورد. اما به هر حال به جهت دیدگاه سبزواری نسبت به ملاصدرا و حکمت متعالیه، خط سیر فکری صدرالمتالهین در آرای فلسفی ملاهادی پررنگ‌تر است و در اکثر مبانی و مباحث بر مرام صدرالدین و طبق سیر صدرایی سلوک کرده است.
درباره شرح او و کار مهمی که ملاهادی سبزواری درباره آرای ملاصدرا انجام داد شاید بتوان به این نکته اشاره کرد که خدمت ارزشمند و روش مبدعانه و مبتکرانه او در بیان دقیق مطالب سخت و دشوار فلسفی با آن بیان گرم و فصیح ذوقی و تربیت یک دوره فشرده فلسفه اسلامی که تا آن زمان به این شکل و صورت و محتوی و عبارت وجود نداشته، همه و همه مویداتی بر دقت فلسفی ملاهادی است.
منظومه حکمی
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که درباره ملاهادی می‌توان ذکر کرد منظومه حکمی اوست؛ مهم‌ترین کتاب حکمی فلاسفه متاخر پس از اسفار ملاصدرا. این کتاب شامل یک دوره موجز از فلسفه و حکمت متعالیه (و منطق و طبیعیات) است. اما ویژگی بارز آن شاید استفاده از نثری مسجع و موزون باشد که به اسفار ملاصدرا داده است. حاجی‌سبزواری برای آمادگی نوآموزان حکمت و ورود به عرصه مسائل حکمی و فهمی مطالب غامض و پیچیده اسفار با زبردستی و مهارت خاصی به تالیف و تدوین منظومه دست زده که برخی به همین جهت منظومه او را کلید اسفار نامیده‌اند.
مستشرقان و سبزواری
درباره اهمیت ملاهادی سبزواری باید به این نکته اشاره کرد که بسیاری از مستشرقان درباره او سخن گفته‌اند. کنت دوگوبینو، فیلسوف فرانسوى درباره ملاهادی می‌گوید: «شهرت او به قدرى عالمگیر شده که طلاب زیادى از ممالک هندوستان،ترکیه و عربستان براى استفاده از محضر او به سبزوار روآورده و در مدرسه او مشغول تحصیل هستند.» علامه محمداقبال لاهوری نیز درباره او می‌گوید: «پس از ملاصدرا، فلسفه ایرانى با ترک آیین نوافلاطونى، به فلسفه اصیل افلاطون روى آورد. نماینده بزرگ این گرایش جدید ملاهادى سبزوارى است.» شاید همه این تعاریف کافی باشد که شارح ملاصدرا را به‌عنوان حکیمی مهم در تاریخ اندیشه و سنت فلسفه اسلامی به شمار آوریم. مردی که بخش مهمی از تبیین و باقی‌ماندن آرای ملاصدرا و به‌ویژه حکمت متعالیه را باید مدیون او دانست.
منابع در دفتر روزنامه موجود است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید