چمرگاه، جلوه‌ای از همیاری و همدلی در ایلام

1394/8/18 ۱۰:۲۱

خورشید که بر تن آبادی می‌تابد و چمرگاه که روشن می‌شود، نوازندگان سرنا و دهل می‌نوازند. در ایلام زمانی که آهنگ چمر به گوش می‌رسد، همه درمی‌یابند کسی از این دنیا رخت بربسته است. با شنیدن این آهنگ سوگ، همه از کار و فعالیت دست کشیده، به محل مراسم می‌روند. چمر را به معنای دایره و حلقه یا چشم به راه کسی بودن دانسته‌اند؛ مراسمی که در آیین‌های باستانی و گذشته اساطیری ما ریشه دارد و هرکس را اندک آشنایی با شاهنامه داشته باشد به درک و دریافت شباهت این آیین با آیین‌های سوگ در شاهنامه متوجه می‌سازد.

همراهی با خانواده سوگوار، زیر چتر نمادهایی اسطوره‌ای

خورشید که بر تن آبادی می‌تابد و چمرگاه که روشن می‌شود، نوازندگان سرنا و دهل می‌نوازند. در ایلام زمانی که آهنگ چمر به گوش می‌رسد، همه درمی‌یابند کسی از این دنیا رخت بربسته است. با شنیدن این آهنگ سوگ، همه از کار و فعالیت دست کشیده، به محل مراسم می‌روند. چمر را به معنای دایره و حلقه یا چشم به راه کسی بودن دانسته‌اند؛ مراسمی که در آیین‌های باستانی و گذشته اساطیری ما ریشه دارد و هرکس را اندک آشنایی با شاهنامه داشته باشد به درک و دریافت شباهت این آیین با آیین‌های سوگ در شاهنامه متوجه می‌سازد. از این‌رو برخی پژوهشگران برآنند آیین چمر، در سوگ سیاوش ریشه دارد. براساس تحقیقات فرخ باجلانی و منصور کیایی در مقاله‌ای با نام «مراسم چمر در ایلام»، چنین مراسمی برای درگذشتگان مرد، در خانواده‌هایی برگزار می‌شود که وضع اقتصادی مناسب دارند. برگزارکنندگان چمر برای گردآمدن همه اقوام و آشنایان و طوایفی که با آنها رابطه دارند، کمی با فاصله زمانی عمل می‌کنند. آنان برای این منظور پیک‌هایی به سوی کسان خود می‌فرستند و از یک تا سه هفته پس از مرگ، مراسم را انجام می‌دهند. اینجا است که همدلی ایلامیان رخ می‌نمایاند. اگر کسی از کسان محترم ایل از میان برود و خانواده‌اش به سبب تنگدستی نتوانند آیین چمر را برگزار کنند، به کمک آنها می‌شتابند تا برای اجرای مراسم مشکلی نداشته باشد. این مراسم در فضای باز در نزدیکی آبادی یا چمرگاه برگزار می‌شود. سیاه‌چادرهایی برپا شده و مواد و لوازم فراهم می‌آید. بنابر دستاوردهای پژوهشگران از شیوه برگزاری این آیین، «شرکت‌کنندگان هر یک به نسبت توانایی خود خرج در این مراسم را با خود می‌آورند. این خرج شامل پول نقد یا حیوان و موادی است که به جای پول نقد پرداخت می‌کنند». این مهم در همه مراسم چمر انجام می‌شود، از این ‌رو همه در چنین کمکی به یکدیگر سهیم‌اند. حلقه‌زدن زنان و مردان در چمرگاه، نواختن آهنگ چمر، آوردن علم و کتل و اسب فرد درگذشته، گیس بریدن زنان، خواندن اشعاری آیینی و گل مالیدن بر شانه‌ها و پیشانی، از دیگر سنت‌های مراسم است. از ویژگی‌های مراسم آن است که در گوشه‌ای از آن بزرگان ایل به حل اختلافات افراد کمر همت می‌بندند. نزدیک غروب وقتی پیرمردان، کتل خاص فرد درگذشته را باز می‌کنند، مراسم پایان می‌گیرد. براساس این آیین همدلانه، تجلیلی درخور فرد گذشته در قالبی حماسی و اسطوره‌ای انجام می‌پذیرد؛ تجلیلی پرمعنا که مردم را با گذشته‌های دورشان پیوند می‌دهد و آرامشی خاص بر دل‌های سوگواران می‌نشاند. اهمیت این آیین موجب شده است، چمرگاه هجدان دشت صالح‌آباد به ثبت ملی برسد. اهمیتی که افراد منطقه به چنین آیین می‌دهند، زمینه‌ای را فراهم آورده است تا باورهای همدلانه آنان، اهمیت و زیست خود را در گذر روزگاران حفظ کند.

منبع: روزنامه شهروند