"تیرماه سیزده شو" رو به فراموشی

1394/8/16 ۱۱:۴۹

از مراسم‌های زیبا که از گذشته مورد توجه و ارزش مردمان مازندران بوده است مراسم "لال‌شو" یا تیرماه سیزده شو است که این آیین در مرز فراموشی قرار گرفته است. در گاه شمار قدیم ایرانی، روزهای ماه و ماه‌ها یک نام ویژه دارد برای نمونه روز نخست هر ماه اورمزد، دوم هر ماه بهمن، سوم هر ماه اردیبهشت، هفتم هر ماه امرداد، روز دهم هر ماه مهر، روز سیزدهم هرماه تیر، در 19هر ماه فروردین و روز بیست و سوم، باد نام دارد.

از مراسم‌های زیبا که از گذشته مورد توجه و ارزش مردمان مازندران بوده است مراسم "لال‌شو" یا تیرماه سیزده شو است که این آیین در مرز فراموشی قرار گرفته است.

در گاه شمار قدیم ایرانی، روزهای ماه و ماه‌ها یک نام ویژه دارد برای نمونه روز نخست هر ماه اورمزد، دوم هر ماه بهمن، سوم هر ماه اردیبهشت، هفتم هر ماه امرداد، روز دهم هر ماه مهر، روز سیزدهم هرماه تیر، در 19هر ماه فروردین و روز بیست و سوم، باد نام دارد.

طبق نظریه‌های باستانی نام‌ها متعلق به سی فرشته نگاهبان روزها و ماه‌ها بوده است. هرگاه ماه و روز همنام می‌شدند به یمن این همنامی جشنی بر پا می‌شد، برای نمونه فروردینگان در روز فروردین و ماه فروردین (19 فروردین)، خردادگان، روز خرداد در ماه خرداد و مهرگان در روز مهر از ماه مهر (۱۰ مهر) برگزار می‌شد.

همچنین شگون چوب خوردن از لال نیز از دیگر مراسم مخصوص این جشن است، بدین ترتیب که شخصی که او را خوش‌قدم می‌دانند، با عنوان لال، لال مار و لال شیش با همراهی چند نفر وارد خانه‌های مردم محله می‌شود و با چوب و ترکه‌ای (شوش یا شیش) که از درخت داغ‌داغان (ته‌دانه) بدست آمده و در دست دارد، ضربه‌ای به ساکنان خانه می‌زند.

صاحب‌خانه‌ها، به آنان شیرینی، گندم برشته، برنج، گردو یا خوراکی دیگر می‌دهند و آمدن لال را به خانه و کاشانه خود به فال نیک می‌گیرند و باور دارند که «لال» هر کس را بزند تا سال دیگر مریض نمی‌شود.

در بعضی از نقاط مازندران پس از رفتن لال، صاحب خانه، ترکه " توت شیشک" را بین چوب‌های سقف خانه گذاشته و معتقدند که برکت بام را زیاد و حیوانات موذی مثل موش و سوسک را دفع می‌کند، در حین انجام این مراسم کسی نباید صحبت کند، زیرا جریمه می‌شود.

مراسم شال‌اندازی در شب تیر ماه سیزده، نیز انجام می‌شود. در این مراسم نوجوانان به پشت بام خانه‌ها می‌روند و دستمالی را به ریسمان می‌بندند و به خانه‌ها می‌اندازند تا صاحب خانه کشمش، نخود چی و پول در گوشه دستمال ببندد و به آنها هدیه دهد.

فال گرفتن با دیوان حافظ از رسم‌های دیگر تیرما سیزه شواست که در شهرها، روستاها و تقریباً همه خانه‌ها حتی اگر لال هم به خانه نیاید مرسوم است.

جشن و پایکوبی: جشن و پایکوبی بخش دیگری از این مراسم است که معمولا نوازندگان محلی با سورنا می‌نوازند و مردم به شادمانی و پایکوبی می‌پردازند.

آماده کردن خوراکی‌های سیزده‌گانه جشن را کامل می‌کند و پختن گندم و میوه خصوصا "به" یکی از رسوم ویژه این شب است. اساسا پذیرایی از میهمانان با آجیل و شیرینی و تنقلات که از نظر تنوع به سیزده نوع می‌رسد، در این جشن مورد توجه قرار می‌گیرد.

محسن باستانی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قائم‌شهر در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان اینکه در گذشته مراسم "تیرما سیزده" یا "لال شو" در آخرین ماه پاییز در ماه‌های طبری که به ماه «تیر ما» مشهور بود برگزار می‌شد، اظهار کرد: "لال شو" از مراسم‌های زیبایی بوده که از گذشته مورد توجه مردمان مازندران بوده و متاسفانه در مرز فراموشی قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه در ایران از کهن‌ترین زمان، در هر ماه جشنی که نام آن ماه را دارد برگزار می‎شد، افزود: از این جشن‌های دوازده گانه تنها جشن تیرگان با نام تیرماه سیزه شو ( شب سیزده تیرماه) هنوز در مازندران برگزار می‌شود اما برگزاری جشن‌های دیگری چون فروردین‌گان و اردیبهشت‌گان به دست فراموشی سپرده شده است.

باستانی با عنوان اینکه همسان بودن نام روز و ماه را جشن تیرگان و سالروز حماسهً برای مشخص کردن مرز ایران با تیراندازی آرش و شب تولد حضرت علی(ع) را همزمان می‌دانند، تصریح کرد: می‌گویند پیروزی کاوه بر ضحاک نیز در این روز اتفاق افتاد و معتقدند جشن تولد اهورامزدا نیز در چنین روزی بوده است.

وی با اشاره به اینکه این جشن پیش از اسلام نیز در مازندران اجرا می‌شد، گفت: در این شب خانواده‌ها تا پاسی از شب بیدار می‌ماندند و با خوردن تنقلات و رفتن کوچکترها به خانه بزرگترها و خوردن آجیل و شیرینی این شب را می‌گذراندند.

رئیس اداره میراث فرهنگی قائم‌شهر خاطرنشان کرد: این مراسم به این گونه بود که 2 نفر با عنوان لال، یکی پیش از تاریکی و یک نفر در پاسی از شب به منزل تک تک ساکنین محله می‌رفتند. در این مراسم با خواندن اشعاری با مضمون "لال بیمو لال بیمو، پار بورده امسال بیمو، چلک بزن بزن لال انه لالک انه" با چوبی که در دست داشتند وارد خانه می‌شدند و سپس خانواده‌ها هدایایی در درون خورجینی که این افراد با خود داشتند قرار می‌دادند.

منبع: ایسنا