ورزش زورخانه ای؛ میراث اصیل ایرانی

1394/5/12 ۱۲:۳۰

هفدهم شوال روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای محسوب می شود، ورزشی باستانی که اخلاق را سر لوحه ی فعالیت های ورزشکاران قرار داده است و در جهان به عنوان میراث اصیل ایرانی، تلاش دارد تا فرهنگی پهلوانی را نهادینه کند.

مجتبی شفیعی:  هفدهم شوال روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای محسوب می شود، ورزشی باستانی که اخلاق را سر لوحه ی فعالیت های ورزشکاران قرار داده است و در جهان به عنوان میراث اصیل ایرانی، تلاش دارد تا فرهنگی پهلوانی را نهادینه کند.

ورزش پهلوانی و زورخانه ای قدمت و پیشینه ای طولانی دارد و در بستر جهان بینی دینی، اسطوره های حماسی و سنت های اجتماعی ایران باستان شکل گرفته است. پس از ورود دین مبین اسلام آداب اسلامی با این ورزش عجین شد و با تاثیرپذیری از سرشت جوانمردی امام علی(ع) و با توجه به فرهنگ ایرانی و اسلامی به مسیر خویش ادامه داد و اکنون به عنوان میراث اصیل ایرانی در جهان مطرح است. در برخی از دانش نامه های بین المللی از ورزش زورخانه ای به عنوان قدیمی ترین ورزش بدنسازی جهان یاد می شود.

فرهنگ زورخانه ای و پهلوانی مجموعه حرکات ورزشی با وسایل ویژه ای است که همراه با آداب خاصی در مکانی به نام زورخانه انجام می شود. این سنت اصیل ایرانی، ورزش و اخلاق را در هم آمیخته است و پهلوانان در این ورزش افرادی هستند که علاوه بر قدرت جسمانی، صفات اخلاقی را در سرلوحه ی زندگی خود قرار داده اند.

هرودت تاریخ نگار مشهور یونانی درباره ی آمیختگی ارزش های اخلاقی با ورزش در نزد ایرانیان می نویسد: «ایرانیان قومی نیرومند بودند که به فرزندان خود از پنج سالگی سه چیز را می آموختند، سواری، تیراندازی و راستی.»

ورزشکارانی که قدرت جسمانی را با ویژگی های برتر اخلاقی در هم می آمیزند، لقب پهلوان را به دست می آورند و در میان مردم مورد احترام و از جایگاه ارزشمندی برخوردار می شوند. از پهلوانان بزرگ تاریخ ورزش زورخانه ای می توان به عارف و شاعر مشهور پوریای ولی، سید حسن رزاز و جهان پهلوان غلامرضا تختی اشاره کرد.

زورخانه به عنوان مکانی برای انجام دادن ورزش های پهلوانی به شمار می رود که ورزشکاران به منظور پرورش روح و جسم خود در آنجا حضور می یابند. ارتفاع در این مکان به طور معمول کوتاه ساخته می شود که افراد هنگام ورود یا خروج، نخست خم شوند تا اینگونه تواضع و فروتنی به آنان یادآوری شود.

گود ورزش در زورخانه پایین تر از کف سالن اصلی قرار دارد و نماد میدان نبرد محسوب می شود. ورزشکاران با وضو وارد این گود هشت ضلعی می شوند. سردم، محل نشستن مرشد است و ضرب و زنگ از آلات موسیقی این ورزش به شمار می رود. هنگام تعویض حرکات ورزشی و ورود و خروج پیشکسوتان یا پهلوانان زنگ به صدا در می آید. در ورزش زورخانه ای، میل نماد گرز مبارزان، کباده نشانه ی کمان تیراندازی، سنگ نماد سپر و تخته شنو نشانه ی شمشیر است که ورزشکاران با آن حرکات ورزشی را انجام می دهند.

ورزش زورخانه ای و فرهنگ پهلوانی در طول تاریخ خود فراز و نشیب های بسیاری داشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به تاکیدهای امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بر حفظ و گسترش این ورزش دینی و ملی؛ برنامه های آشنایی جوانان با این ورزش در دستور کار قرار گرفت و در مسیر بین المللی کردن ورزش زورخانه ای، تلاش های بسیاری صورت پذیرفت.

فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای (IZSF) با مشارکت مقامات عالی رتبه ی ورزشی 22 کشور جهان در بیستم مهر 1383 هجری خورشیدی تشکیل شد و اهدافی همچون تشویق به توسعه و گسترش ورزش سنتی زورخانه ای و کشتی پهلوانی در تمام کشورهای جهان، پشتیبانی و ارایه ی کمک های فنی به کشورهای در حال توسعه، مشارکت در گسترش روابط دوستی میان تمامی ورزشکاران و نیز میان فدراسیون های ملی را در چارچوب برنامه های خود قرار داد.

بنیاد فردوسی سازمانی مردم نهاد است که پس از بستن تفاهم نامه ی همکاری های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای ایران توانست با برگزاری همایش های مختلف، همکاری در تقدیر از مرشدان زورخانه، برپایی جشنواره های شاهنامه خوانی عشایری و آیین های پهلوانی و برپایی نمایشگاه عکس؛ گامی محکم در گسترش فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای در جهان بردارد. اینک مسابقه های ورزش باستانی هر سال به صورت تیمی در یکی از شهرهای ایران صورت می گیرد که تیم ها دارای یک مرشد، هشت ورزشکار و یک میان دار، هستند.

آیین های پهلوانی و زورخانه ای در بیست و پنجم آبان 1389 خورشیدی به عنوان میراث معنوی در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ثبت جهانی رسید. هفدهم شوال سالروز نبرد امام علی (ع) و عمر بن عبدود نیز در تقویم رسمی کشور به نام روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای نامگذاری شده است.

**پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زور خانه ای با «حجت الاسلام یاسر موحدفر» دبیر ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی به گفت و گو پرداخت.

دبیر ترویج فرهنگ پهلوانی با اشاره به پیشینه ی ورزش زورخانه ای گفت: آیین پهلوانی، ریشه در تاریخ و تمدن کهن ایران باستان دارد. پهلوانان در این سرزمین همواره مورد اعتماد مردم بوده اند و در برقراری امنیت اجتماع کمک می کردند. تاریخ نگاران اعتقاد دارند که هم زمان با گسترش فرهنگ پهلوانی، زورخانه ها از 6 هزار سال پیش با معماری خاص و با درهای کوچک و گود محراب گونه شکل گرفت و مکانی برای ورزش و دیدار ورزشکاران شد.

یاسر موحدفر معماری زورخانه ها را از گذشته تا به امروز منحصر به فرد دانست و تصریح کرد: این مکان های اجتماعی با توجه به معماری ایرانی و اسلامی آن از یک فضای ورزشی و معنوی بهره مند است. زمانی که مرشدِ زورخانه با خواندن شعرهای کهن ایرانی از حافظ، سعدی و مولوی زنگ را به صدا در می آورد، ورزشکارن با وضو و با طهارت جسمی و روحی وارد گود می شوند و از اهل بیت عصمت و طهارت یاری می طلبند. ورزش زورخانه ای و فرهنگ پهلوانی در جهان منحصر به فرد و دارای موسیقی خاص خود است که نقش مهمی در تربیت نسل جوان کشور و گسترش فرهنگ ایثار و جوانمردی در جامعه دارد.

وی با بیان این که پهلوانان، آیین های مختلفی را در زورخانه با مشارکت مردم برگزار می کنند، افزود: به طور مثال در این مکان ها با توجه به مناسبت های ملی و مذهبی برای یاری به افراد مددجو و آسیب دیده، جشن گلریزان برگزار می شود تا به نوعی به آنها کمک شود. در سال جاری هفته ی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای از شِشُم تا دوازدهم مرداد بر پا شد. همچنین قابل بیان است که اکنون 44 نهاد و وزارتخانه عضو ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی کشور هستند.

دبیر کل بنیاد فردوسی درباره ی ثبت جهانی آیین های پهلوانی و زورخانه ای ایران در سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد(یونسکو) و استقبال مردم از آن گفت: این ستاد باید فعالیت های خود را در سطح فدراسیون های ورزشی گسترش دهد و برای هر رشته ی ورزشی ستاد ترویج فرهنگ پهلوانی در فدراسیون مرتبط با آن را فعال کند. فدراسیون بین المللی ورزش های زورخانه ای(IZSF) با تلاش های فراوان و رایزنی های بین المللی و با مشارکت مقامات عالی رتبه ی ورزشی 22 کشور جهان در بیستم مهر 1383هجری خورشیدی تشکیل شد و تنها فدراسیونِ جهانی ایرانی است که با پشتکار بسیار موفق شد، ورزش زورخانه ای را در 66 کشور دنیا مطرح کند. پس شایسته است برای گسترش این آیین ورزشی و معنوی با این پیشینه ی تاریخی و کهن بسیار تلاش شود. در سال گذشته برای نخستین بار فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای به همراهی فدراسیون کشتی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون بین المللی کشتی(FILA) مسابقه هایی را بر روی سه تشک انجام داد که در این رویداد، مسابقات کشتی آزاد، کشتی فرنگی و کشتی پهلوانی و زورخانه ای به صورت همزمان برگزار شد.

وی با اشاره به این که ورزش زورخانه ای آداب خاصی دارد، بیان داشت: در این ورزش با پیروی از اسطوره ها، پهلوانان و دلاوران افسانه ای ایران باستان و با اقتدا به حضرت علی(ع) نخستین پیشوای شیعیان، سرشت مردانگی و جوانمردی در ورزشکاران برانگیخته می شود.

یاسر موحدفر در پایان با اشاره به اینکه در ورزش زورخانه ای همواره اخلاق و ورزش در کنار هم دیده می شود، گفت: زمانی که حرکات ورزشی در زورخانه به پایان می رسد، تمامی ورزشکاران و تماشاگران با دعای میاندار(ورزشکاری که حرکات ورزشی را هماهنگ می کند) یا یکی از پیشکسوتان برای صلح و دوستی، رفع مشکلات و گرفتاری های نیازمندان و برآورده شدن حاجت های مردم و بیماران از پروردگار درخواست یاری می کنند.

ایرنا