حماسه زندگی / دکتر نعمت احمدی

1394/4/29 ۱۰:۰۲

به مناسبت ثبت جهانی روستای صخره‌ای میمند اول باری که نام میمند را شنیدم، اواخر دهه ۴۰ هجری شمسی بود که برای ادامه تحصیل در رشته ادبی به کرمان رفتم. گوشه پارک ملی کرمان که به «باغ ملی» معروف است، ساختمانی زیبا با تابلویی وسوسه‌انگیز قرار داشت: «کتابخانه دکتر میمندی‌نژاد». تا آن تاریخ برای خواندن کتاب، به این و آن متوسل می‌شدم؛ در زرند کرمان کتابخانه که هیچ، کتابفروشی هم نبود و عطش مطالعه را با قرض گرفتن کتاب از دیگران برطرف می‌کردم.

به مناسبت ثبت جهانی روستای صخره‌ای میمند
اول باری که نام میمند را شنیدم، اواخر دهه ۴۰ هجری شمسی بود که برای ادامه تحصیل در رشته ادبی به کرمان رفتم. گوشه پارک ملی کرمان که به «باغ ملی» معروف است، ساختمانی زیبا با تابلویی وسوسه‌انگیز قرار داشت: «کتابخانه دکتر میمندی‌نژاد». تا آن تاریخ برای خواندن کتاب، به این و آن متوسل می‌شدم؛ در زرند کرمان کتابخانه که هیچ، کتابفروشی هم نبود و عطش مطالعه را با قرض گرفتن کتاب از دیگران برطرف می‌کردم.
رابطه منظمی میان کتابهایی که می‌خواندم، نبود: گاهی داستان پلیسی و زمانی کتب تاریخی و زمانی کتب ادعیه و مذهبی. وارد کتابخانه شدم، مات و متحیر ماندم از جمع بودن این‌همه کتاب در یک مکان! گوشة قرائت‌خانه کتابخانه، جوانی مشغول مطالعه بود. لبخندی گوشه لبانش بود که گاه به قهقهه بدل می‌شد. کتابدار به وی تذکر داد و جوان، قرائت‌خانه را ترک کرد. با پرسش و پاسخی که از مسئول کتابخانه کردم، به آرزوی دیرینه‌ام، مطالعه کتب دلخواهم در مکانی آرام و دنج رسیدم. و اما آنچه باعث خنده و تذکرشنیدن جوان شده بود، کتابی بود با عنوان «پیغمبر دزدان»، گردآوردة دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی. آن روز و شاید هم فردای آن روز کتاب را با ولع تمام‌ناشدنی خواندم. نام دکتر باستانی پاریزی و مطالعات تاریخی تا هم اکنون با من است؛ اما یک نام برایم مهم بود: دکتر محمدحسین میمندی‌نژاد. در همان کتابخانه مجله «رنگین کمان» او را هم دیدم و داستان «نادر پسر شمشیر»ش را.
علاقه‌مند شدم تا از نزدیک روستایی را ببینم که چنین مرد دانشمندی را پرورده که بخشی از سرمایه‌اش را به احداث کتابخانه در کرمان اختصاص داده است. به این ترتیب نوروز همان سال از طریق شهر بابک، به دیدن روستای میمند رفتم. اطلاعاتم در مورد میمند این بود که:
قدمت این روستا دست کم به ۱۲هزار سال پیش می‌رسد. اگر ظهور زرتشت را شش‌هزار سال قبل از میلاد مسیح(ع) بدانیم، این روستا حتی پیش از ظهور زرتشت هم خاستگاه تمدنی مردم بوده است. مجموعه آثار باستانی و خانه‌های صخره‌ای، میمند را از یک روستای معمولی به یک مجموعه تمدنی خاص تبدیل کرده که از روزگار رواج کیش مهر (میترائیسم) در ایران، وجود داشته و زیستگاه مردم بوده است.
در آن سالها جمعیت میمند حدود ۵۰۰ نفر بود. خوشبختانه کوچ اجباری سالیان اخیر نه تنها از جمعیت آن نکاسته، بلکه بر آن افزوده است. امروزه میمند در تابستانها بیش از ۱۲۰۰ نفر جمعیت دارد؛ جریانی که از دوازده هزار سال پیش تا کنون استمرار داشته است. مرکز دهستان میمند، در ۳۶ کیلومتری شهر بابک واقع شده است و آن سالها، راه درست و حسابی نداشت و از شهر بابک با موتورسیکلت روسی یکی از آشنایان مرحوم پدرم به ده میمند رفتیم؛ اما هم اکنون با جاده بالنسبه خوبی به شهربابک وصل است.
بشر روزی که توانست خشت خام و آجر پخته را روی هم بچیند، از زندگی درون غارها و چادرها خود را رهانید و در مجموعه‌های روستایی که بعداً تبدیل به شهر شد، زندگی جدیدی را آغاز کرد؛ اما میمند داستانی دیگرگونه دارد. میمند دستاوردی شگرف از جدال انسان ابتدایی با حداقل امکانات است با طبیعت خشن سنگی کوهستان که روستایی پدید آورده در دل صخره‌های سخت. امروزه با این همه ابزار پیشرفته امکان حفر اتاقهایی از این دست نیست. استحکام اتاقها به حدی است که طی سده‌ها هنوز هم بومیان در همان اتاقهای نیاکانی زندگی می‌کنند؛ اتاقهایی که در فضای باز ساخته نشده، بلکه با ابزارهای گوناگون در دل سنگ کنده شده است. محلی‌ها به یک مجموعه از اتاق و راهرو و اسطبل، «گیجه» می‌گویند.
همه گیجه‌ها نقشه یکسان و معینی ندارند. برای نمونه یک واحد مسکونی شامل در ورودی و راهروی می‌شود که در پاگردش جایی برای نگهداری حیوانات در یک طرف تعبیه شده و اتاق نشیمنی در طرف دیگر. اندازه اتاقها و راهروها مساوی نیست. برابر گزارش هیأت باستان‌شناسی که در بهمن سال ۱۳۸۳ مشغول اکتشاف و تحقیق در روستا بوده‌اند، دما در بیرون گیجه ۱۰ درجه سانتی‌گراد بود و در درون اتاق بدون روشن کردن آتش، ۱۵ درجه و خرداد ماه در حالی که دمای بیرون ۲۴ درجه بود، دمای درون گیجه ۱۸ درجة سانتی‌گراد بود. با همین موضوع ساده معلوم می‌شود چرا در طول ۱۲هزار سال این زیستگاه سنگی کماکان ادامه حیات داده است.
میمند در مجموع دارای ۴۰۶ گیجه (مشتمل بر ۲۵۶۰ اتاق) می‌باشد. اندازه اتاقها متفاوت است و معمولاً یک اتاق ۳×۴، ۱۹۰تا ۲۱۰ سانتیمتر ارتفاع دارد و بزرگترین گیجه ۹۰ متر مربع می‌باشد. به جرأت می‌توان گفت میمند تنها روستای تاریخی جهان است که از عصر انسانهای اولیه تا کنون، زندگی در آن پیوسته جریان داشته و سبک معماری خاصش (حفر گیجه‌ها)، نوع منحصر به فردی از تعامل انسان و طبیعت و حیوان را از هزاران سال پیش تا حال حاضر به نمایش گذاشته است.
حمام خزینه‌ای روستا همانند دیگر اتاقها در دل سنگ کنده شده و حتی مدرسه روستا نیز (به طول ۱۸ متر و عرضی متغیر بین ۱۵ تا ۱۶ متر) در دل کوه کنده شده است. از پنج فضای مستقل این مدرسة سنگی، به عنوان کلاس درس و دفتر استفاده می‌شود. جلوی مدرسه هم حیاط بزرگی قرار دارد که اطرافش سنگ‌چین شده است. اهالی دارای آداب و رسوم خاصی هستند و هنوز در گویششان از واژگان پهلوی ساسانی استفاده می‌کنند.
علاوه بر مدرسه و حمام، مسجد میمند هم از نقاط دیدنی است؛ مسجدی با حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت در دل صخره با شکلی مدور و نامنظم که تابعی از حفاری در دل سنگ است، با راهرویی به عرض ۵ر۱ متر و سقفی که روی سه ستون سنگی دو متری قرار گرفته و محرابی یک متری از سنگ. حسینیه هم از دیگر نماهای روستاست با سه ایوانچة طاق گهواره‌ای. باستان‌شناسان معتقدند حسینیه از تجمیع چند واحد مسکونی صخره‌ای تشکیل شده است. این است که مساحتی حدود ۲۰۰ متر مربع با چهارستون قطور مستطیل شکل دارد و به نظر می‌رسد ساختش به عصر صفویه به بعد برگردد.
ثبت جهانی روستای میمند، افتخاری است برای مردم منطقه و موقعیتی است برای استان کرمان در جلب جهانگرد داخلی و خارجی؛ اما من بیم آن را دارم که مبادا برای جلب گردشگر، برخی کم‌اطلاع یا سودجو به ساخت و سازهای جدید و متفاوت با معماری خاص محل رو بیاورند و زیبایی و سختی زندگی در هزاره‌های گذشته مورد بی‌مهری واقع شود.
بر مسئولان استان کرمان است که این موقعیت استثنائی را به فال نیک بگیرند و سیمای منطقه را تنها از نظر حضور گردشگر تغییر دهند، نه از جهات معماری و آداب و رسوم و سبک زندگی.
حال که سازمان فرهنگی یونسکو به حق روستای صخره‌ای باستانی میمند را ثبت جهانی نموده، وقتش رسیده است که برای آشنایی با فرهنگ تداوم‌یافتة چند هزارسالة این منطقه، مرکز کرمان‌شناسی به همت همشهریان فرهنگ‌دوست، با برگزاری همایشی علمی، سابقه تاریخی استان کرمان را به بحث و تحقیق بگذارد و طی فراخوانی جهانی، به شناسایی هرچه گسترده‌تر منطقه باستانی میمند کمک کند.
روزنامه اطلاعات