1394/4/21 ۱۲:۰۲
فرهنگ وقف از آغاز در نزد ایرانیان جایگاه و قرب زیادی داشته است. ساکنان آشتیان نیز از این امر کلی مستثنا نیستند. قدیمی‌ترین سند وقفی موجود در منطقه مربوط به درویش علی بیک آشتیانی است که تاریخ جمادی الثانیه 1074 قمری دارد. وی دشت آشتیان و محصول آن به علاوه یک آسیاب و مزارع احمدآباد و مهربان جوزه را جهت تعزیه خامس آل عبا و سرور شهیدان وقف کرده است. البته براساس برخی روایات حمام کهنه سده هفتمی و مسجد جامع قدیمی‌ترین مکان‌های موقوفه در آشتیان هستند اما تاکنون هیچ سندی یا کتیبه‌ای که تایید کننده این امر باشد به دست نیامده است.
سخن از کتیبه گفتیم باید خاطرنشان کنم که در آشتیان مهم‌ترین سند وقف املاک، کتیبه سنگی است که در بخشی از بنا نصب شده است.این کتیبه‌ها که اغلب بر سر در بنای وقفی نصب می‌شدند حاوی شرح عمومی مکان، نام واقف و همچنین نام پادشاه عصر وقف بنا بودند. این اطلاعات خود نیز به دو حالت شعر یا نثر ارائه می‌شدند و معمولاً ماده تاریخی در این کتیبه‌ها برای نشان دادن تاریخ وقف بنا به حروف ابجد تعبیه می‌شد.
یکی از مشهورترین این کتیبه‌ها مربوط به مسجد جامع آشتیان است که جنب حمام کهنه واقع شده و چندین بار بازسازی کلی شده است. از تاریخ دقیق این دو بنا اطلاعی در دست نیست اما مسلم است که همزمان ساخته شده‌اند. مسجد کتیبه‌ای سنگی داشته که در جریان بازسازی سال 1336 خورشیدی مدتی مفقود می‌شود ولی بعدها پیدا شده و در کنار سمت چپ محراب جدید، روی کاشی معرق نصب می‌شود. در این کتیبه مصرع ماده تاریخ«از الْف دوصد گذشته اندر چل و چهار» قرار دارد که نشان دهنده ساخت یا بازسازی و وقف مجدد مجموعه در سال 1244 قمری است.
دیگر مکان وقفی دارای کتیبه شهر، تکیه صادق بیک است. صادق بیک از رجال دوره محمد شاه قاجار و مردی مهمان نواز، بردبار و توانا بوده که نسبت به خاندان نبوت و امامت ارادت خاص داشته و به همین علت تکیه را در سال 1253 قمری ساخته است .تکیه قدیم در سال 1347 شمسی توسط اهالی و زحمات آیت‌ا... شیخ ابوالقاسم دانش آشتیانی بازسازی کلی شد.بر کتیبه سنگی این تکیه شعری با مطلع«در زمان شاه انجم موکب گردون جناب» حک شده که در مصرع آخرش ماده تاریخ وقف بنا این گونه آمده است:«وه چه زیبا بقعه ای از گلشن مینوست این» که بازگو کننده وقف این بنا در سال 1254قمری است. تکیه بازار آشتیان دیگر بنای مهم دارای کتیبه سنگی این شهر است. این تکیه در میدان بازار و جنب بازار بنا شده است. از زمان ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست. عکسی از آن موجود است که در سال 1345 انداخته شده و نشان می‌دهد بنایی است با خشت و گل و پوششی چوبی که چندین بار بازسازی و تعمیر شده است. بعضی از معتمدین محلی بنای آن را به دوران زندیه نسبت می‌دهند اما سند محکمی درباره آن ارائه داده نشده است. سال 1345 شمسی به همت آیت ا... دانش و سرلشكر نورائی بازسازی تکیه آغاز شد و سال 1347 شمسی، مصادف با شهادت صدیقه طاهره حضرت فاطمه (س) افتتاح شد.
تکیه بازار در دو طبقه ساخته شده و به جهت قرار گرفتن در مرکز شهر از اعتبار بالایی برخوردار است و اکثر سخنرانی‌های مذهبی و اعیاد در آن برگزار می‌شود. کتیبه سنگی تکیه بازار آشتیان در پشت منبر قرار دارد و با کاشی‌کاری معرق لاجوردی پوشانده شده است. شعر این کتیبه را شاعر اهل بیت مرحوم حاج شیخ عباس صالحی در 10 بیت با مطلع «این کاخ پرشکوه که مرآت حق نماست» سروده است و در پایین آن تاریخ بازسازی بنا یعنی 1347 شمسی مطابق 1388 هجری قمری ذکر شده است.
علاوه بر سه مورد فوق تکیه و مسجد مازری،مسجد بازار،تکیه و آب‌انبار میرزا باقر، مسجد و آب‌انبار میرزا محمد شریف،آب‌انبارهای محنت‌آباد،لاقه، میرزارضا،نرگسک، نایب و امین نظاره نیز در این شهر دارای کتیبه‌های سنگی وقفی هستند و بر این اساس می‌توان آشتیان را شهر کتیبه‌های سنگی نیز لقب داد.
گرکان؛ روستایی پر از تاریخ
یکی از دیدنی‌ترین نقاط آشتیان روستای گرَکان در ۵ کیلومتری این شهر است. دلایل بسیار در دست است که گرکان در دوره پیش از اسلام شهر بوده و وسعت و دامنه شهری آن نیز بسیار وسیع بوده و همه آشتیان و روستاهای تفرش را، شامل می‌شده‌است. وجود آتشکده‌هایی در گرکان و روستاهای مجاور آن و قبرهایی از سفال که در گرکان یافت شده‌اند، از جمله این دلایل است.البته تنها بناهای قبل از اسلامی نمادهای تاریخ گرکان محسوب نمی‌شوند بلکه چهار اثر قاجاری مسجد جامع گرکان، آب انبار مستشارالملک، تکیه قدیمی و برج و منزل عبدالعظیم قریب نیز حکایت از رونق این منطقه در سالیان نه چندان دور دارند. همچنین به هنگام معرفی گرکان باید از محدوده «دره پی امامان» نیز نام برد که در شمال شرق روستا قرار داشته و از گذشته‌ای بسیار دور برای اهالی گرکان، محلی متبرک و مقدس مورد توجه بوده است و در آنجا برای برآورده شدن حاجات خود نذرهایی می‌کردند. سرانجام اینکه به هنگام نام بردن از این روستا نباید آیین ویژه آن یعنی «آب پاشانک» را از یاد برد. این مراسم هر سال در روز اول تیر انجام شده و در آن اهالی گرکان به نیت آرزوی نیکی به پاشیدن آب تمیز بر دیگران اقدام می‌کنند.
خانه مستوفی الممالک؛ عمارتی فرنگی در قلب آشتیان
خانه تاریخی مستوفی الممالک در ۱ کیلومتری غرب شهر آشتیان یکی از دیدنی‌های قابل توجه آشتیان است. این عمارت اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، یعنی حدود ۱۱۰ سال پیش، با سبک و سیاق خاص معماری آن دوره و استفاده از عناصر و بن‌مایه‌های اروپایی ساخته شده است.این بنا متعلق به میرزا حسن خان مستوفی‌الممالک، فرزند میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک بوده که سال ۱۳۸۱ با شماره ۵۸۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منزل پدری دکتر مصدق یا موزه اهالی آشتیان
یكی از مكان‌های دیدنی آشتیان منزل «میرزا‌هدایت ا... متین دفتری» است كه امروزه با عنوان موزه به حیات تاریخی خود ادامه می‌دهد و نشانگر استفاده مناسب و كاركرد نوین از یك بنای قدیمی است. میرزا هدایت ا... پدر دکتر محمد مصدق از رجال و مستوفیان بنام همزمان با ناصرالدین شاه قاجار بوده و در دوره حکومت وی به وزارت لشکر و سپس به منصب وزیر دفتر برگزیده شد. نامبرده که در زمینه ادب، شعر، فلسفه و کلام سر آمد سال 1310قمری به مرض وبا درگذشت و این بنا و چندین مجموعه دیگر را از خود به یادگار گذاشت. این منزل تاریخی از جمله بناهای عهد قاجارآشتیان به شمار می‌رود و در بازار شهر واقع شده است. دسترسی به بنا از دو طریق، یکی از در واقع در کوچه قرار گرفته در ضلع شمال شرقی بنا و دیگری ازداخل بازار شهر آشتیان امکان پذیر است. این عمارت مشتمل بر راهروی ورودی، میانسرا یا حیاط مرکزی، آب انبار و فضای مسکونی و خدماتی در دو جبهه شمالی و غربی حیاط است . در حیاط بنا، حوض و مخزن آب انباری قرار دارد که روزی از قنات شهر پر می‌شده است. دسترسی به پاشیر این آب انبار از گوشه جنوب شرق حیاط، از طریق چند پله میسر است. در نمای جبهه شرقی و جنوبی حیاط طاق نماهایی در یک یا دو طبقه، با قوس جناقی به اجرا در آمده‌اند . بخش شاه نشین عمارت در طبقه فوقانی دارای سقفی بلندتر از اتاق‌های طرفین است و با مقرنس‌های گچی تزيین شده است. ارسی هایی با پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگین روی حیاط باز می‌شود و فضای سر سبز میانسرا را به ساکنان هدیه می‌دهد.به طور کلی آرایه‌های معماری و تزيینات بنا که شامل گچ‌بری‌های زیبا با موضوعات گل و گیاه در سقف، دیوار اتاق‌ها و همچنین نقوش روی چوب سقف پیشانی بنا، آب‌نما و آجر کاری های عمارت یاد شده است فضای به یاد ماندنی را به تصویر کشیده است . منزل میرزا هدایت ا... پس از مرمت و تجهیز در خردادماه سال 85 توسط اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مركزی به موزه آشتیان تبدیل شد و آماده بازدید علاقه مندان به تاریخ ایران است.
بازار آشتیان؛ بازمانده عصر صفوی
بازار آشتیان یکی از بناهای تاریخی استان مرکزی و یادگاری از ایران دوره صفویه است.اصناف مختلف قدیمی از جمله گیوه‌کشی، مسگری، قندسازی، آهنگری، لحاف دوزی و رنگرزی از دیرباز در این بازار مشغول فعالیت بوده و هنوز هم بسیاری از آنان دراین بازار فعالیت دارند.بازار آشتیان در دوره قاجار از ارکان مهم اقتصادی منطقه ثلاث یعنی آشتیان، تفرش و فراهان محسوب می‌شد .واقع شدن این بازار در مسیر عبور زائران عتبات عالیات از دیگر دلایل رونق آن بوده و کاروانسراهایی نیز به همین منظور در این منطقه احداث شده بود.بازار آشتیان سال 85 توسط میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده و امروزه میزبان مسافران و علاقه مندان به تاریخ ایران است.
فاطمه صغری (س)؛مهم‌ترین امامزاده آشتیان
تنها امامزاده روستای سیاوشان که فاطمه صغری(س) نام داشته و فرزند بلاواسطه امام موسی کاظم (ع) است،را می‌توان مهم ترین بنای مذهبی شهرستان آشتیان لقب داد. سیاوشان در مسیر جاده آشتیان به قم و در پنج کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد. براساس اسناد موجود پس از شهادت حضرت فاطمه صغری(س)در این منطقه، شیعیان بنایی كوچك بر مزار وی ساختند که طی سالیان دراز مأوای نیازمندان شد. این وضعیت ادامه داشت تا در دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی بنایی تقریباً 1100 مترمربع با حیاط مستطیلی و دوازده حجره برای استراحت زائران،برای این امامزاده ایجاد شد.
پاسبان سنت‌های رفته از ياديم / رضا سليمان نوري
ساکنان گوشه گوشه این مرز پر گهر دارای آداب و رسوم خاصی در فرهنگ عمومی خود هستند که با اندکی تامل در آنها می‌توان بسیاری از رازهای زندگی در آن دیار را طی سال‌های بسیار گذشته از آغاز زمان سکونت انسان در آن منطقه تاکنون کشف کرد.این آیین‌ها هرچه قدمت سکونت مردم در منطقه مورد نظر بیشتر باشد، زیباتر و البته راز آلود‌‌تر می‌شود. مردم ساکن در آشتیان نیز با توجه به قدمت کهن این شهر که براساس برخی آثار موجود در منطقه از دوران مادها به این سوی است،برای بسیاری از ریزه‌کاری‌های زندگی عمومی خود مراسم ویژه‌ای دارند که برخی از آنان در هیچ کجای کشور اجرا نمی‌شود و بر این اساس می‌توان آنان را پاسبان سنن در آستانه فراموشی لقب داد. برخی از این آیین را در ذیل با هم مرور می‌کنیم:
مراسم‌های نوروزی
نوروز از جمله ایامی است که مردم مناطق مختلف ایران با آیین‌های مختلفی به استقبال آن می‌روند. این مراسم ویژه بخشی چون خانه تکانی و پریدن از روی آتش در شب چهارشنبه سوری، چیدن سفره هفت سین و البته سیزده بدر جنبه همگانی داشته ودر تمام نقاط ایران زمین با اختلافات اندکی اجرایی می‌شود و برخی نیز خاص بوده و تنها در تعدادی از شهرها یا مناطق کشور اجرایی می‌شود. مردم آشتیان نیز از آن جمله ایرانیانی هستند که در طول زمان از برخی آیین‌های ویژه نوروز پاسداری کرده و آنها را برای مردم امروز حفظ کرده‌اند.
آیین کوزه‌اندازی یکی از مراسم خاص نوروزی مردم آشتیان است که در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شود. در این شب، مرسوم است كه جوانان واغلب دختران دم بخت كوزه‌ای خالی را از بالای بام به پایین می‌اندازند. اهالی این كار را به این نیت انجام می‌دهند كه قضا و بلای خانه و اهل آن با شكستن كوزه از خانه بیرون برود و سال پیش رو روزگاری نکو به ویژه برای دختران خانواده باشد. همچنین در این شب آش چهارشنبه آخرسال پخته می‌شود. به هنگام پخت این آش، هر خانواده متناسب با شرایط خود دو مجسمه آدم از خمیر به صورت مرد و زن ساخته و سپس آش رشته‌ای که در آن انواع بنشن استفاده شده را بار می‌گذارند و آدم خمیری را در آن آش انداخته و می‌پزند. پس از پخته شدن آش نیز آن دو آدم خمیری پخته شده را در کاسه‌ای گذاشته و به نزدیک آب روان برده و به آب می‌اندازند، تا بدین وسیله قضا و بلا از خانه دور شود. هنوز هم در گوشه و كنار منطقه آشتيان رسم قاشق زني در شب چهارشنبه سوری معمول است. در اين رسم،عمدتا دختران چادري به سر كرده و بر در خانه اهالي رفته و با قاشق به كاسه مي كوبند،صاحب خانه‌ها كه مقصود آنان را مي‌دانند به آنها آجيل و شيريني مي‌دهند. دیگر آیین خاص مردم آشتیان در ایام نوروز گرامیداشت «روز علفه» است. روز علفه که در اصل همان عرفه است در آشتیان به یک روز مانده به عید نوروز و همچنین دو روز بعد از عید گفته می‌شود. روز نخست را که قبل از عید است عرفه راستگو و روز دوم را که بعد از عید است عرفه دروغگو می‌گویند و در این دوروز با حضور در گورستان‌ها به زیارت اهل قبور پرداخته و از خداوند برای آنان طلب مغفرت می‌کنند.
ناگفته نماند که مردم آشتیان عقیده دارند به هنگام تحویل سال پیرزن یا ننه سرما، انگشتى در ظرف سمنو مى‌زند و اثر انگشتش نمایان مى‌ماند و دیدن آنچه رد انگشت در ظرف سمنو تلقی می‌شود را خوش یمن می‌دانند.
آيین سنتی سمنوپزان
آيین سنتی سمنوپزان،مراسم ویژه ماه رجب در آشتیان است. این آيین کهن نماد عشق و توسل مردم آشتیان به اهل بیت(ع) بوده و برخاسته از عشق و ارادت آنها به خاندان پاک اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است. در این جشنواره اهالی طی آیینی ویژه که سراسر اخلاص و بندگی اهل بیت(ع) است،اقدام به پخت سمنو وپخش آن می‌کنند. در زمان پخت سمنو دعاهای مختلفی قرائت می‌شود که از آن جمله می‌توان به ذکر صلوات برمحمد(ص) و آل‌محمد(ص)،خواندن زیارت نامه حضرت زهرا(س) و دعای توسل اشاره کرد.قدمت پخت سمنو در آشتیان به حدود 10قرن پیش باز می‌گردد.آيین سنتی نذر سمنوپزان در آشتیان به‌نیت برآورده شدن حاجات، شفای مریضان و اغلب همزمان با جشن مبعث رسول اکرم(ص) برگزار می‌شود. این مراسم شرایطی را مهیا می‌سازد تا افراد دور هم جمع شده و نوعی صله ارحام انجام شود و در نتیجه سبب نزدیکی بیشتر افراد می‌شود.
مراسم علم کشان
علم کشان را باید مهم‌ترین آیین عزاداری‌های حسینی در آشتیان دانست.این مراسم شب سوم امام حسین (ع) توسط هیئت‌های مذهبی شهرستان برگزار می‌شود. در این مراسم جوانان شهر که دل در گرو عشق امام حسین (ع) بسته اند با برداشتن علم‌های عزای آن حضرت و چرخاندن آنها در سطح شهر در حالی‌که سایر مردم بر اساس نوحه ،مداح در حال سینه زنی هستند،به ادای احترام به سالار شهیدان می پردازند.
آیین شب 27رمضان
برجسته‌ترین آیین ویژه رمضانی مردم آشتیان در شب 27 این ماه اجرا می‌شود. در این شب که براساس روایات تاریخی شب کشته شدن ابن‌ملجم مرادى قاتل حضرت على (ع) است، زنان آشتیانی مراسمی خاص خود دارند که در نوع خود در سطح کشور اگر بی نظیر نباشد نادر است. آنان با اجتماع در خانه بزرگان فامیل اقدام به حنابندان دست‌های خود کرده و بدین گونه این شب را جشن می‌گیرند. البته زنان آشتیانی به هنگام حناکردن دستان خود از لعن ابن ملجم و تحیت امیر المومنین (ع) نیز غافل نیستند .
روزنامه شهروند
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید