1394/2/13 ۱۰:۲۳
مشهور است بعد از انتشار خبر درگذشت علی شریعتی در ٢٩ خرداد ١٣٥٦ در ساوت همپوتن انگلیس دانشجویان در تجمع‌ها و تظاهرات شعار می‌دادند «معلم شهید ما، دكتر علی شریعتی». شریعتی بعدها نیز در متون تحقیقی و در میان تاریخ نگاران انقلاب به درستی «معلم انقلاب» لقب گرفت، از این حیث كه ایده‌هایی انقلابی را آموزش می‌داد و می‌كوشید تفسیری پرشور و هیجان از اسلام ارایه دهد. در تقویم جمهوری اسلامی ایران اما ١٢ اردیبهشت یعنی سالروز شهادت آیت‌الله مرتضی مطهری است كه روز معلم نام گرفته است، شاید از آن حیث كه آیت‌الله شهید، بیش از هر كسی در میان چهره‌های برجسته آن سال‌ها چنان كه رایج شده است، سزاوار صفت «استاد» است و بدون تردید همگان اذعان دارند كه عنوان استاد مطهری بیش از همه برازنده اوست.
معلم انقلابی‌ها
مشهور است بعد از انتشار خبر درگذشت علی شریعتی در ٢٩ خرداد ١٣٥٦ در ساوت همپوتن انگلیس دانشجویان در تجمع‌ها و تظاهرات شعار می‌دادند «معلم شهید ما، دكتر علی شریعتی». شریعتی بعدها نیز در متون تحقیقی و در میان تاریخ نگاران انقلاب به درستی «معلم انقلاب» لقب گرفت، از این حیث كه ایده‌هایی انقلابی را آموزش می‌داد و می‌كوشید تفسیری پرشور و هیجان از اسلام ارایه دهد. در تقویم جمهوری اسلامی ایران اما ١٢ اردیبهشت یعنی سالروز شهادت آیت‌الله مرتضی مطهری است كه روز معلم نام گرفته است، شاید از آن حیث كه آیت‌الله شهید، بیش از هر كسی در میان چهره‌های برجسته آن سال‌ها چنان كه رایج شده است، سزاوار صفت «استاد» است و بدون تردید همگان اذعان دارند كه عنوان استاد مطهری بیش از همه برازنده اوست. استاد مطهری شاید بسان شریعتی و به آن شدت و حدت او خوانشی انقلابی و ساختارشكن از سنت دینی ارایه نمی‌داد، اما آنها كه سخنرانی‌های او را شنیده‌اند، اذعان دارند كه شهید مطهری خطیبی توانا و پرشور و هیجان بود. از این مهمتر اینكه مطهری همچون شریعتی معلم انقلاب نبود، یعنی ایده‌هایی انقلابی و بنیان‌بر‌افكن و در‌تقابل با رویكردهای سنتی نداشت و آنچه تعلیم می‌داد، در‌راستای اندیشه غالب سنتی بود، اما بدون شك معلم انقلابی‌ها بود. بسیاری نه فقط جوان‌ترها و دانشجویان انقلابی كه حتی چهره‌های شناخته‌شده‌تر و سن و سال دارتر سال‌های آغاز انقلاب شاگردان استاد مطهری بودند و خواه در دانشگاه یا حوزه یا در خطابه‌های او، پای سخنرانی‌های مطهری بودند. مطهری به واقع معلم بود، بیانی دقیق و عمیق داشت، شمرده و روان سخنرانی می‌كرد، منظم و دسته‌بندی شده حرف می‌زد، استدلال‌هایش روشن بود و دقیقا معلوم بود كه از چه صحبت می‌كند و چه چیزی را می‌خواهد بیان كند. شاگردان او در سال‌های بعد همه تاكید دارند كه استادی چون او نداشته‌اند. بیان شهید مطهری تا جایی روشن و شفاف بود كه علامه سید محمد حسین طباطبایی در مقام استاد او می‌گوید: « مرحوم مطهری هوش فوقالعادهای داشت. حرف از او ضایع نمی‌شد. حرفی كه میگفتیم، می‌گرفت. عبارتش، عبارت خوبی نیست، ولی بنده وقتی كه ایشان پای درسم می‌آمدند، از شوق و شعف حالت رقص پیدا می‌كردم؛ چون می‌دانستم هرچه بگویم هدر نمی‌رود.»
امروز اگر شهید مطهری در قید حیات بود، ٩٦ سال سن داشت، یعنی از استادان برجسته حوزه علمیه قم و البته دانشگاه بود كه ٣٦سال بیشتر فرصت تعلیم و تربیت می‌یافت و قطعا شاگردان بیشتری پرورش می‌یافت. اما استاد تا همان ٥٨ سالگی نیز شاگردان فراوانی پرورش داد كه بعدها هر‌كدام نقش موثری در روندهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایفا كردند. در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به مهم‌ترین شاگردان استاد:
فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی
شهید محلاتی (١٣٦٤-١٣٠٩) را جوانان نسل سوم و چهارم انقلاب شاید تنها به واسطه نامش به خاطر آورند، اما قدیمی‌ترها می‌دانند كه این شهید انقلاب نماینده ولی‌فقیه در سپاه پاسداران بود كه در اول اسفندماه سال ١٣٦٤ به همراه هشت تن از نمایندگان مجلس، قضات عالیرتبه قضایی با هواپیمای اف ٢٧ فرندشیپ عازم جبهه‌های جنگ بود كه هواپیمای ایشان مورد حمله دو فروند جنگنده متجاوز عراقی قرار گرفت و در ٢٥ كیلومتری شمال اهواز سقوط كرد و همه سرنشینان هواپیما كه نزدیك به ٥٠ نفر بودند شهید شدند. شهید محلاتی یكی از نخستین شاگردان شهید مطهری بود كه در دوران تحصیلش در فیضیه قم در كنار اساتیدی چون آیت‌الله شیخ علی پناه اشتهاردی،آیت‌الله شیخ محمد صدوقی یزدی، آیت‌الله العظمی حاج‌سید‌محمدحسین طباطبایی بروجردی و آیت‌الله علامه سیدمحمدحسین طباطبایی از محضر استاد مطهری نیز بهره گرفت. شهید محلاتی در زمینه فلسفه اسلامی شاگرد آیت‌الله مطهری بود و نزد ایشان كتاب مشهور منظومه حاج ملاهادی سبزواری را فراگرفت.
غلامحسین حقانی
شهید غلامحسین حقانی (۱۳٦٠-۱۳٢٠) نماینده نخستین دوره مجلس شورای اسلامی ایران و از شهدای هفت تیر از شاگردان استاد مطهری بود. از ایشان درباره منش شهید مطهری نقل است كه « برای استاد شهید، حالت شاگردی و استادی مطرح نبود كه متوقع باشد ما به ایشان تواضع بكنیم. حتی بالعكس بود، یعنی همان حالتی كه شاگرد در مقابل استاد دارد، دقیقا در روحیه مرحوم مطهری (رضوان‌الله علیه) مشاهده می‌شد كه او در مقابل شاگرد تواضع می‌كرد و فروتنی به خرج می‌داد.»
محمود قندی
شهید قندی (١٣٦٠-١٣٢٣) وزیر پست و تلگراف و تلفن در كابینه‌های شهید رجایی و شهید باهنر و رییس دانشكده مهندسی برق و كامپیوتر دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تحصیلات دانشگاهی را در امریكا طی كرده بود و دكترای خود را در دانشگاه كالیفرنیا در رشته مهندسی برق گذرانده بود. او غیر از تحصیلات دانشگاهی مطالعات جدی در علوم اسلامی به‌خصوص مبانی تفسیر، فلسفه و فقه اسلامی داشت و از بانیان اصلی راه‌اندازی انجمن اسلامی طی سال‌های ١٣٤١ تا ١٣٤٥ بود. شهید قندی كه در ٣٧سالگی به همراه بیش از هفتاد تن دیگر از انقلابیون در حادثه هفت تیر ١٣٦٠ به شهادت رسید، اسفار ملاصدرا و منظومه شیخ ملاهادی سبزواری را نزد شهید مطهری خوانده بود و جزو شاگردان نزدیك شهید مطهری بود. همسر شهید قندی در خاطره‌ای درباره رابطه استاد مطهری با شهید قندی می‌گوید: « آقای مطهری البته از دوستان پدر من هم بودند و خطبه عقد ازدواج ما را شهید مطهری خواندند. آقای مطهری علاقه بسیاری به شهید قندی داشتند.»
عبدالحمید دیالمه
شهید عبدالحمید دیالمه (١٣٦٠-١٣٣٣) از شهدای هفتم تیر و نماینده مجلس اول شورای اسلامی ایران از دیگر شاگردان شهید مطهری بود كه تحصیلات دانشگاهی‌اش را در رشته داروسازی تا سطح دكترا در دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داده بود. او پیش از انقلاب ارتباط مستمری با علمای تهران داشت و در جلسات سخنرانی شهید مطهری، شهید بهشتی و مهندس بازرگان شركت می‌كرد. شهید دیالمه با زمینه‌های مختلف از جمله علوم مختلف اسلامی، عرفان، فلسفه و منطق نزد استاد شهید مطهری آشنا شد.
غلامعلی حداد عادل
غلامعلی حدادعادل (متولد ١٣٢٤) پنجمین رییس مجلس شورای اسلامی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی از شناخته‌شده‌ترین شاگردان شهید مطهری است. حداد عادل تحصیلات خود را در رشته فیزیك در دانشگاه‌های تهران و شیراز آغاز كرد اما بعد از اخذ كارشناسی ارشد فیزیك به علاقه اصلی‌اش یعنی علوم انسانی پرداخت و فلسفه خواند و پس از گذراندن كارشناسی ارشد فلسفه در سال ١٣٥١ در دانشگاه تهران و سپس دكترای همین رشته، از سال ١٣٦٤ به عنوان استاد فلسفه این دانشگاه برگزیده شد. حدادعادل از سال‌های حضورش در دانشگاه (شیراز) شهید مطهری را می‌شناسد و همواره به عنوان یكی از بهترین شاگردان غیرروحانی استاد مطهری شناخته می‌شود.
علی‌اكبرناطق نوری
علی‌اكبر ناطق نوری (متولد ١٣٢٢) رییس دفتر بازرسی رهبری جمهوری اسلامی ایران در دوره‌های اول، سوم، چهارم و پنجم نماینده مجلس و در دوره‌های چهارم و پنجم رییس مجلس شورای اسلامی بوده است. این شخصیت شناخته‌شده سیاسی همچنین عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی است. تحصیلات ناطق‌نوری تا مقطع خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم صورت گرفته است و البته ایشان لیسانس الهیات گرایش فلسفه و حكمت اسلامی از دانشگاه تهران را نیز دارد. ناطق نوری فلسفه را نزد شهید مطهری خوانده است و جزو شاگردان او تلقی می‌شود.
محمدرضا فاكر
مرحوم آیت‌الله محمدرضا فاكر (١٣٨٨-١٣٢٤) عضو مجلس خبرگان رهبری و رییس كمیسیون اصل ٩٠ مجلس هشتم شورای اسلامی در حوزه از شاگردان شهید مطهری بود. رسول جعفریان، استاد تاریخ اسلام دانشگاه تهران درباره مرحوم فاكر می‌گوید كه ایشان در زندان به آرای دكتر شریعتی علاقه داشت ولی بعد از آزادی سخت منتقد او شد، تا جایی كه «وقتی آقای ابوالحسنی كتاب «شهید مطهری افشاگر توطئه تاویل ظاهر دیانت به باطن الحاد و مادیت» را علیه شریعتی نوشت، بانی و باعث چاپش آقای فاكر بود.» مرحوم فاكر درباره تدریس شهید مطهری می‌نویسد: «از نظر علمی باید بگویم استاد مطهری قبل از آنكه مساله‌ای را برای شاگرد مطرح كند، اول برای خودش پخته كرده بود، یعنی هرگز مساله‌ای طرح نمی‌شد كه برای خود ایشان كاملا روشن نشده باشد. به همین دلیل هیچگاه در برابر هیچ پرسشی، دچار لكنت زبان نمی‌شد.»
عبدالكریم سروش
عبدالكریم سروش (متولد ١٣٢٤) سرشناس‌ترین چهره روشنفكری دینی، تحصیلات دانشگاهی‌اش را با رشته‌ای غیر از علوم انسانی شروع كرده است و در انگلیس در زمینه داروسازی دكترا گرفته اما از شاگردان پر‌و‌پا‌قرص استاد مطهری است و در آثار متعددش به تاثیرپذیری از شهید مطهری و به ویژه دیدگاه‌هایش در فلسفه اسلامی اشاره كرده است. سروش همچنین گفت‌وگوی مفصلی در سال ١٣٥٨ با شهید مطهری درباره انقلاب اسلامی برای صدا‌و‌سیمای انقلاب می‌كند كه بعدا این گفت‌وگو در كتاب مشهور «پیرامون انقلاب اسلامی» منتشر می‌شود.
مسیح مهاجری
مسیح مهاجری، روحانی روزنامه‌نگار كه با حكم حسن روحانی، نماینده رییس‌جمهور در دانشگاه مذاهب اسلامی شده و از سال ١٣٦٠ تاكنون مدیر مسوول روزنامه جمهوری اسلامی است، از شاگردان شهید مطهری است. وی كه از نجات‌یافتگان دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفت تیر سال ١٣٦٠ است، درباره استادش شهید مطهری می‌گوید: « او با اینكه دریای علم بود و فكرش به كوه‌ها، درس صلابت می‌داد، وقتی وارد جلسه درس می‌شد، كفشش را به دست می‌گرفت و مثل همه طلبه‌ها با سادگی می‌نشست و با آنها سخن می‌گفت و بدین‌ترتیب، علم و اخلاق را یك جا به شاگردانش می‌آموخت.»
محمد نهاوندیان
محمد نهاوندیان (متولد ١٣٣٢) اقتصاددان و رییس دفتر رییس‌جمهور و نهاد ریاست‌جمهوری ایران و رییس شورای اطلاع‌رسانی دولت كه از سال ۱۳۸۹ تا پاییز ۱۳۹۲ ریاست اتاق بازرگانی ایران را برعهده داشت، در اصل در حوزه اقتصاد تحصیل كرده است اما از نوجوانی تحصیلات حوزوی نیز داشته است. یكی از استادان نهاوندیان در حوزه شهید مطهری بوده و برخی دروس فقهی را نزد ایشان می‌آموزد. رابطه نهاوندیان با شهید مطهری اما بعدا بیشتر می‌شود و در جلسات فلسفه تاریخ او شركت می‌كند. بعدا با برگزاری درس‌های اقتصاد اسلامی كه به پیشنهاد شهید مطهری در دانشكده اقتصاد برگزار می‌شود، نهاوندیان نیز در این كلاس‌ها شركت می‌كند و از آن سال‌ها به عنوان فرصتی ارزشمند یاد می‌كند.
نجفقلی حبیبی
نجفقلی حبیبی (متولد ۱۳۲۰) پژوهشگر فلسفه اسلامی و عضو هیات امنای سازمان اسناد و كتابخانه ملی از شاگردان قدیمی شهید مطهری به ویژه در دانشكده الهیات دانشگاه تهران است. او در خاطره‌ای درباره شهید مطهری می‌گوید: « در ۱۴ اسفند سال ۵۷، آن زمان كه تازه انقلاب پیروز شده بود، آقای مطهری آمدند برای افتتاح دانشكده الهیات. بنده نیز آنجا حضور داشتم و سخنرانی آن روز ایشان نیز موجود است. شما بعد از تصور آن ایام ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی، ببینید اعتقاد راسخ و ایمان قوی ایشان به مبانی اسلامی را، از آن رو كه صریح می‌فرمایند، ما خیلی دل‌مان می‌خواهد كه در دانشكده الهیات بهترین و متخصص‌ترین استاد ماركسیسم (آن زمان نزاع و جدل اسلام و ماركسیسم بسیار مطرح بود) بیاید و در دانشكده الهیات تدریس كند و اصلا ما، كرسی در اختیار او قرار می‌دهیم.»
محمد‌مهدی جعفری
سید‌محمدمهدی جعفری (متولد ۱۳۱۸) نویسنده، مترجم، پژوهشگر متون دینی، فعال و زندانی سیاسی دوران پهلوی و استاد بازنشسته دانشگاه شیراز از دیگر شاگردان شهید مطهری است. او در گفت‌وگویی درباره اختلاف نظر شهید مطهری و دكتر شریعتی می‌گوید: « شهید مطهری امضایی از علامه طباطبایی علیه شریعتی نگرفته بود، بلكه دو نفر به نام‌‌های حیدری و بهشتی كه ساواكی بودند اما در لباس روحانیت به خدمت مراجع می‌رفتند و نظر آنها را درباره دكتر شریعتی می‌خواستند... پاسخی كه علامه طباطبایی به آنها داده بود این بود كه «كتاب‌های دكتر شریعتی عموما دارای اشكال است. » من این را از قول شهید مفتح نقل می‌كنم كه این نامه تا به تهران رسید شهید مفتح و شهید مطهری هر دو ناراحت شدند و نمی‌خواستند این نوشته در بین مردم پخش شود. به همین خاطر شبانه به قم می‌روند و به دلیل اینكه شهید مطهری علاقه و نزدیكی فراوانی به علامه طباطبایی داشتند و نمی‌خواستند مستقیما این مطلب را به علامه بگویند، منیرالدین حسینی را با خود همراه می‌كنند و ایشان این مساله را به علامه طباطبایی می‌گوید كه كتاب‌های شریعتی آن‌گونه نیست كه عموما مشكل داشته باشد و این‌گونه علامه طباطبایی نامه دیگری می‌نویسند و نظر قبلی خود را به‌گونه‌ای تعدیل می‌كنند.»
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید