یادی از مظاهر مصفا و آثار ماندگارش

1401/8/9 ۰۹:۳۵

مظاهر مصفا استاد دانشگاه، شاعر و مصحح برجسته معاصر ایران سال‌های متمادی به عنوان استاد تمام رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به ‌خدمت مشغول بود. وی در سال 1384 به دستور ریاست دانشگاه كنار گذاشته شد و پس از آن مدتی استاد تمام وقت دوره‌های دكترای دانشگاه آزاد بود. مظاهر مصفا، فرزند اسماعیل مصفا در سال 1311 در اراك و در خانواده‌ای با فرهنگ از اهالی تفرش به‌ دنیا آمد.

محمود فاضلی: مظاهر مصفا استاد دانشگاه، شاعر و مصحح برجسته معاصر ایران سال‌های متمادی به عنوان استاد تمام رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران به ‌خدمت مشغول بود. وی در سال 1384 به دستور ریاست دانشگاه كنار گذاشته شد و پس از آن مدتی استاد تمام وقت دوره‌های دكترای دانشگاه آزاد بود. مظاهر مصفا، فرزند اسماعیل مصفا در سال 1311 در اراك و در خانواده‌ای با فرهنگ از اهالی تفرش به‌ دنیا آمد.

مصفا دوران تحصیلات اولیه خود را در مدرسه حكیم نظامی قم سپری كرد و سپس دوران متوسطه را در دارالفنون گذراند و به دانشسرای عالی رفت و به تحصیل در رشته ادبیات مشغول شد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی تا اخذ درجه دكتری از دانشگاه تهران ادامه داد. با تاییدیه بدیع‌الزمان فروزانفر به پایان‌نامه وی با عنوان «تحول قصیده در ایران»، موفق شد مدرك دكتری خود را اخذ كند. مصفا همزمان با ادامه تحصیل، به استخدام آموزش و پرورش درآمد و مدتی هم رییس اداره فرهنگ قم بود و چندی هم ریاست مدرسه عالی قضایی قم را به ‌عهده داشت. از سوابق علمی و اجرایی وی می‌توان به ریاست پردیس فارابی دانشگاه تهران (پردیس قم) و دبیری دبیرستان‌های تهران، ریاست انتشارات و مدیریت مجله آموزش و پرورش، دانشیاری دانشگاه شیراز و ریاست دبیرخانه مركزی دانشگاه شیراز اشاره كرد.

شعار تاریخی و مشهور «یا مرگ یا مصدق» برگرفته از بیتی از یكی شعرهای مظاهر مصفا بود كه در آن سروده بود: «آزادگان به راهت، از جان خود گذشتند/ با خون خود نوشتند، یا مرگ یا مصدق» دكتر مصفا در جزوه‌ای كه در سال 1357 منتشر كرد، در حاشیه یكی از شعرهایش با موضوع «مصدق» در این باره چنین توضیح داده بود: «اشاره است به شعار معروف «یا مرگ یا مصدق»... این همان قصیده است كه گوینده در مجلس درس استاد فقید شادروان بدیع‌الزمان فروزانفر بعد از 28 مرداد 1332 و آن را به خواند و خشم و خروش استاد را برانگیخت. اشاره او به اختلاف‌نظر او در مقام دانشجوی دكتری با بدیع‌الزمان فروزانفر در مقام استاد دانشگاه بر سر موضوع پایان‌نامه و نیز جدل لفظی با او بر سر شعر گفتن در ستایش «مصدق» است كه باعث می‌شود فروزانفر با او قهر كند و در نتیجه اخذ درجه دكتری مصفا 9 سال عقب بیفتد. مظاهر مصفا یكی از قصیده‌سرایان شاخص ایرانی بعد از ملك‌الشعرا بهار است كه در كشورهای افغانستان و هند و دیگر كشورهای فارسی‌زبان نیز شهرت دارد. قصیده «هیچِ» او یكی از شعرهای اوست كه دكتر غلامحسین یوسفی در كتاب چشمه روشن به بررسی آن پرداخته ‌است. تاكنون چند مجموعه شعر از او به ‌چاپ رسیده كه از آن جمله می‌توان به «ده فریاد، سی سخن، پاسداران سخن، توفان خشم، سپیدنامه (مجموعه شعر)، سی‌پاره و... همچنین تصحیحات وی بر دیوان ابوتراب فرقتی كاشانی، مجمع‌الفصحاء رضاقلی‌خان هدایت، نزاری قُهستانی، سنایی، سعدی، نظیری نیشابوری و جوامع‌الحكایات عوفی» اشاره كرد.

اسماعیل امینی از شاگردان دكتر مصفا خاطره خود از استادش را چنین به ‌یاد می‌آورد: «20 سال گذشته است از آن روز‌هایی كه دانشجوی دانشگاه تهران بودم و در محضر استادان بزرگ، می‌نشستم، می‌آموختم و تجربه می‌اندوختم. استاد مظاهر مصفا، شاهنامه تدریس می‌كرد و داستان سیاوش را می‌خواند و می‌خواندیم. می‌گریست و می‌گریستیم به مظلومیت سیاوش و به اندوهان آن همه عظمت و پاكی و والایی كه به خاك قربانگاه حسادت و سنگدلی افتاد. مظاهر مصفا، وقتی كه درس می‌داد و می‌پرسید و تكلیف مشخص می‌كرد؛ می‌گفت قول بدهید یك بار شاهنامه را از آغاز تا انجام به دقت بخوانید. نه برای درس پس دادن و امتحان، برای شناخت اهمیت شاهنامه و برای آموختن شعر و زبان فارسی. كسی كه شاهنامه را بخواند هر سخن سست را شعر نخواهد پنداشت. او از آخرین بازماندگان نسلی از استادان ادب فارسی بود كه با عشق به زبان فارسی و با دلدادگی به آثار بزرگان شعر و نثر فارسی، میراث‌دار آن گنجینه عظیم بودند و به عشق ایران خواندند و نوشتند و اندوختند و آموختند.»

مصفا سال‌های متمادی در دانشكده ادبیات دانشگاه تهران مشغول تدریس بود، اما در زمان دولت نهم در ردیف اساتیدی قرار گرفت كه به ‌طور اجباری آنان را بازنشسته كردند و با آزرده خاطری از دانشگاه تهران رفت. مدتی خلوت‌گزینی و سركشی به زادگاهش، تفرش را بر كار ترجیح داد و در 8 آبان 1398 در سن 87 سالگی درگذشت.

منبع: روزنامه اعتماد