1400/3/10 ۰۹:۳۷
در تاریخ سه شنبه بیست و نهم اردیبهشت ماه 1304 هجری خورشیدی، در جلسه صد و شصت و نهم از دوره پنجم مجلس شورای ملی، نمایندگان مجلس بررسی لایحه انحصار قند و چای را با بررسی خبر کمیسیون قوانین مالیه راجع به انحصار قند ، شکر و چای آغاز کردند.
در تاریخ سه شنبه بیست و نهم اردیبهشت ماه 1304 هجری خورشیدی، در جلسه صد و شصت و نهم از دوره پنجم مجلس شورای ملی، نمایندگان مجلس بررسی لایحه انحصار قند و چای را با بررسی خبر کمیسیون قوانین مالیه راجع به انحصار قند ، شکر و چای آغاز کردند. پس از بررسی و تصویب کلیات لایحه با حضور وزیر فوائد عامه که به اشکالات نمایندگان مخالف از جمله سید عبدالحسین حائری زاده (نماینده یزد)، میرزا علی کازرونی (نماینده بوشهر) و حاج حسن آقا ملک (ملک التجار، نماینده بجنورد) پاسخ گفت، شور در مواد لایحه به جلسه پنج شنبه سی و یکم اردیبهشت موکول گردید و در جلسه صد و هفتادم شور اول در 14 ماده آن انجام شده و به تصویب رسید. سرانجام پس از بررسی موارد اصلاحی در کمیسیون قوانین مالیه و ارائه گزارش آن، شور دوم این لایحه در تاریخ نهم خرداد ماه (جلسه 174) به انجام رسیده و با 96 رای موافق از 107 رای، به تصویب نهایی رسید.1
قانون مزبور با عنوان کامل: «قانون اجازه انحصار دولتی قند و چای و اخذ دو قران از هر من قند و مواد قندی و شش قران از هر من چای به عنوان حقوق انحصاری» مشتمل بر 14 ماده بوده و هدف از آن تامین منابع مالی برای تاسیس راه آهن در ایران بود.
مهم‌ترین نکات قانون انحصار قند و چای عبارت بود از:
۱ - خرید و فروش و صادرات و واردات قند و چای منحصرا در دست دولت قرار گرفت و به انحصار قند و چای دولت مشهور شد.
۲ - صادرات و واردات خرید و انبار کردن چای و شکر توسط افراد و موسسات قدغن شد.
۳ - به سازمان انحصار قند و چای اجازه داده شد که قیمت‌های وارداتی این کالاها را به میزان زیر افزایش دهد:
الف: دو قران به قیمت هرمن (۹۷/۲کیلوگرم) قند و فرآورده‌های قند و شکر.
ب: شش قران به قیمت هر من چای.
۴ - وصول این عوارض علاوه بر تعرفه گمرکی قند و چای محسوب می‌شد.
۵ - کلیه عوائد حاصله از انحصار می‌بایست به مصارف زیر برسد:
الف: بازپرداخت سرمایه جاری که از طرف خزانه‌داری کل به سازمان انحصار قند و چای داده شده بود.
ب: تهیه منابع مالی جهت ساختمان راه‌آهن در کشور.
عده‌ای از نمایندگان دوره پنجم مجلس شورای ملی
در اوایل دهه ۱۳۰۰ مساله ایجاد راه‌آهن بین شمال ایران و تهران و خلیج‌فارس صحبت روز بود. اربابان جرائد، وکلای مجلس و اهالی تهران و شهرهای عمده در بحث راجع به این موضوع و مخصوصا مسئله تهیه منابع مالی برای این پروژه شرکت می‌کردند. این گفت‌وگوها سرانجام موجب شد که قانون انحصار قند و چای در خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس برسد و فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده شود و از این زمان است که از سیاست تجارت خارجی برای احتیاجات توسعه اقتصادی مملکت استفاده شده است.
انتخاب قند و چای به عنوان موضوع انحصار دارای مزایا و محسناتی بود. اولا این دو کالا روی هم در آن زمان از نظر اهمیت وارداتی دومین کالا محسوب می‌شدند و واردات آنها به ۲۱۵میلیون قران یا ۶/۲۸درصد کل واردات بالغ می‌شد. ثانیا شکر در کشور تولید نمی‌شد و تولید چای نیز بسیار جزئی بود. به این دلیل انتظار می‌رفت که عوائد مالیاتی وصولی از این طریق کاملا قابل‌توجه باشد و به‌علاوه این احتمال وجود نداشت که مردم با جانشین کردن محصول داخلی به‌جای چای و قند خارجی، از پرداخت مالیات امتناع کنند.
ایجاد راه‌آهن سراسری در ۱۳۰۶ آغاز شد و خط اصلی شمال به جنوب شامل ۸۶۵ مایل در فروردین ۱۳۱۷ به پایان رسید. هزینه آن بالغ‌بر ۲.۲۴۴میلیون ریال به انضمام معادل ارزی ۳۰۸میلیون ریال (۹۵میلیون دلار) شد.
از کل هزینه ریالی راه‌آهن ۱.۴۰۵میلیون ریال یا ۶/۶۲درصد از طریق مالیات جمع‌آوری شده توسط انحصار قند و چای پرداخت شد و بقیه از طریق استقراض از بانک‌های داخلی (۳/۳۷۰میلیون ریال) و از محل کمک دولت از منابع عمومی (۴/۴۴۹میلیون ریال) و ۲۰میلیون ریال از منابع دیگر پرداخت گردید.
مطالعه بیشتر آمار و ارقام نشان می‌دهد که با وجود مالیات سنگین که برهرمن چای و قند وارداتی تعلق می‌گرفت، میزان واردات کاهش نیافت و مخصوصا واردات شکر بعد از سال ۱۳۰۴ تا سال ۱۳۰۹ سالانه افزایش یافت. برای این رابطه منفی بین حجم واردات قند و شکر (که اکثرا از شوروی بود) و مالیات متعلقه، دو دلیل عمده می‌توان اقامه کرد. اولا قند و چای چه در آن زمان و چه اکنون قسمت مهمی از غذای ایرانیان را تشکیل می‌دهد (این مطلب در مورد دهقانان که در آن ایام بیش از ۸۰درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دادند صحت دارد) و تقاضا برای این دو کالا تا حد زیادی بدون کشش است. ثانیا بعد از ۱۳۰۵ کاهش مداوم در قیمت‌های بین‌المللی و کاهش جزیی در هزینه وارداتی چای تا حد زیادی از فشار مالیات‌ها کاست و در نتیجه قیمت این محصولات زیاد افزایش پیدا نکرد.2
متن گزارش کمیسیون قوانین مالیه به مجلس شورای ملی راجع به شور اول قانون انحصار دولتی قند و چای (پنجم خرداد 1304):
نمونه‌هایی از عرایض مردمی به مجلس شورای ملی در حمایت از قانون انحصار دولتی قند و چای:
اولین لوکوموتیو راه‌آهن متعلق به شرکت نفت در آبادان
منظره‌ای از مراسم ورود قطار به ایستگاه راه آهن تهران با حضور جمعی از مقامات دولتی و همسران ایشان
تهیه شده در مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. برای بررسی شرح کامل مذاکرات مجلس شورای ملی درباره لایحه انحصار قند و چای رجوع شود به:
ـ مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره پنجم، جلسه 169، پنجشنبه سی و یکم اردیبهشت 1304 مطابق بیست و هفتم شوال 1343
ـ مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره پنجم، جلسه 170، شنبه دوم خرداد 1304 مطابق بیست و نهم شوال 1343
ـ مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره پنجم، جلسه 174، شنبه نهم خرداد ماه 1304 مطابق هفتم ذیقعده 1343
2. مطالب این بخش گزیده‌ای است از کتاب: رشیدی، علی. تحولات صد ساله اقتصاد ایران در سایه روابط بین المللی. تهران: روزنه کار، 1386
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید