اسطوره‌شناسی که اسطوره را تقدس نکرد

1393/9/10 ۱۰:۰۵

ناصر فکوهی با بیان اینکه جلال ستاری جرو معدود عالمان با اخلاق بود، می‌گوید جلال ستاری اسطوره‌شناسی بود که اسطوره را تقدس نکرد. به گزارش ایسنا، هشتمین برنامه از سلسله برنامه‌های شب‌های ایران‌شهر با عنوان «شبی با جلال ستاری» شنبه هشتم آذرماه برای نکوداشت جلال ستاری برگزار شد. در این برنامه که اجرای آن به عهده «اکبر عالمی» بود، ناصر فکوهی، بهمن نامور مطلق، بهروز دارش، علیرضا مشایخی، علیرضا شیر و مجید سرسنگی سخنزانی کردند. در این برنامه اکبر عالمی گفت: جلال ستا

ناصر فکوهی با بیان اینکه جلال ستاری جرو معدود عالمان با اخلاق بود، می‌گوید جلال ستاری اسطوره‌شناسی بود که اسطوره را تقدس نکرد.

به گزارش ایسنا، هشتمین برنامه از سلسله برنامه‌های شب‌های ایران‌شهر با عنوان «شبی با جلال ستاری» شنبه هشتم آذرماه برای نکوداشت جلال ستاری برگزار شد. در این برنامه که اجرای آن به عهده «اکبر عالمی» بود، ناصر فکوهی، بهمن نامور مطلق، بهروز دارش، علیرضا مشایخی، علیرضا شیر و مجید سرسنگی سخنزانی کردند.

در این برنامه اکبر عالمی گفت: جلال ستاری بی‌شک یکی از بزرگان این سرزمین است. او تا امروز بیش از 93 کتاب، ترجمه و تالیف دارد، او همچنین مدرسی توانا و پژوهشگری فعال است و در زمینه‌های مختلفی از جمله روان‌شناسی، ادبیات و اسطوره‌شناسی قلم زده است. ستاری در این خاک ماند و به ما درس تفکر، اخلاق و زندگی داد. نام او نه فقط در تاریخ ما بلکه در تاریخ بشر حفظ خواهد شد.

ناصر فکوهی - پژوهشگر مردم‌شناسی - هم بیان کرد: جلال ستاری به چنین برنامه‌هایی نیاز ندارد و همچنین به تقدیر نیاز ندارد. او لحظه‌ای برای تقدیر شدن کار نکرد. او نوشت تا کار کند و از کار زندگی کند، ستاری تا به امروز کار کرد تا دین خود را به زندگی بپردازد. پس او نیاز به تقدیر ندارد، ولی ما نیاز به چنین برنامه‌هایی داریم تا بزرگانی مثل او را بهتر بشناسیم و نسل‌های بعدی اندیشمندان خود را فراموش نکنند و همواره نام آن‌ها را در تاریخ این سرزمین به یاد داشته باشند.

این عضو هیئت علمی گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران، در ادامه صحبت‌های خود به سهم علمی جلال ستاری اشاره کرد و گفت: جلال ستاری اگرچه در دانشگاه حضور ندارد ولی خدمات بسیار زیادی به دانشگاه کرد. او 93 جلد کتاب دارد و در دورانی که او از فضای رسمی طرد شد، به تالیف و ترجمه پرداخت و آثاری را خلق کرد که هریک از آن‌ها می‌تواند برای ما مرجع باشد. او به مفهوم اسطوره پرداخت، و پرسید چرا اسطوره و اسطوره‌شناسی برای ما اهمیت بسیار زیادی دارند؟

او افزود: تا پیش از او کسی این‌چنین به این موضوع نپرداخته بود. در زمینه‌ی ترجمه نیز، آثار و اندیشمندان بزرگی را به فرهنگ ما معرفی کرد و در زمینه‌ی ادبیات شرق نیز فعالیت کرد و فقط به آثار و اندیشمندان غربی نپرداخت. از سوی دیگر او کوشید با تالیف کتاب‌هایی مانند «سیمای زن در ایران»، دستگاه تفکر مرد سالارانه در ایران را نقد کند. در زمینه دین‌شناسی و آئین‌های نمایشی نیز آثاری را خلق کرد، همچنین در حوزه‌ی جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی هم تاثیر زیادی گذاشت. حوزه اسطوره شناسی را او در ایران زنده کرد. در این زمینه هم ستاری هیچ‌وقت اسطوره را تقدس نکرد و فقط به اسطوره‌پژوهی پرداخت و عقلانیت را همواره در برابر اسطوره، امری اساسی و پر اهمیت‌تر می‌دانست.

فکوهی در بخش دیگری از سخنان خود به بعد اخلاقی شخصیت جلال ستاری اشاره کرد و گفت: ما در این سرزمین عالم بسیاری داریم اما عالم با اخلاق کم داریم، اخلاقی بودن نیز صرفاً در خوب بودن خلاصه نمی‌شود. ستاری فردی مطمئن و منسجم بود، یعنی می‌دانست که از زندگی چه چیزی می‌خواهد؟ و چگونه باید به دنبال آن برود؟ در دوره‌ای که او به حاشیه رفت باز از فعالیت علمی خود لحظه‌ای دست نکشید و به مسیر فعالیت خود ادامه داد چون او دقیق و روشن می‌دانست که چه هدفی دارد و باید به آن دست پیدا کند.

در ادامه این برنامه بهروز دارش - مجسمه‌ساز - با مطرح کردن این سوال که «چه‌طور با جلال ستاری تا به امروز دوستی کرده است، گفت؟»: جنبه‌ای از ستاری مرا جذب کرد که شاید کمتر به آن پرداخته‌اند و کمتر کسی درباره‌ی آن صحبت کرده است و آن جنبه‌ی هنر در روح و جسم جلال ستاری است. او اگرچه کار دستی هنری انجام نداده ولی تاثیر بسیار زیادی روی هنر ایران گذاشته است. دوستی من به واسطه‌ی وجود هنری او بوده که تا به امروز نیز در من تاثیرگذار بوده است. ستاری شخصیتی دارد که هم روی خود تاثیر می‌گذارد و هم روی کسی که با او در ارتباط است و این بی شک هنری است که در جلال وجود دارد.

دارش در بخش دیگری از سخنان خود به فعالیت‌های مکتوب جلال ستاری اشاره کرد و گفت: جلال ستاری در زمینه اسطوره و اسطوره‌شناسی فعالیت بسیار زیادی کرده است و در این مسیر تاکنون کتاب‌های بسیار زیادی تالیف و ترجمه کرده است. او در زمینه‌ی پژوهش اسطوره با فعالیت خود، اسطوره‌پرستی را تبدیل به اسطوره‌پژوهی کرد و به مطالعه‌ی اسطوره پرداخت نه به تقدیر از آن. در زمینه‌ی ادبیات کلاسیک هم به پژوهش پرداخت و در زمینه هنر اسلامی نیز بررسی و تالیفات زیادی داشت، همه‌ی این فعالیت‌های پژوهشی نشان می‌دهد که ستاری در تمام طول عمر خود لحظه‌ای را بیرون از پژوهش و اندیشیدن نگذرانده است.

در ادامه‌ی ایرن برنامه علیرضا مشایخی - مسویقی‌دان - در سخنانی کوتاه گفت: جلال ستاری برای من به عنوان یک هنرمند، یک پدیده هنری است، پدیده ای که می‌توان از او الهام گرفت چون او هرکسی را که توانایی داشته باشد می‌تواند از او یاد بگیرد. ستاری با شخصیت خود می‌تواند به هنرمند الهام ببخشد، و این هنر بزرگی است که او دارد. جلال شفاهی و جلال مکتوب هر دو بر من تاثیر گذاشتند و من در زندگی خود به بزرگانی مانند او می‌بالم.

در ادامه این برنامه سونات شماره سه علیرضا مشایخی توسط پانیذ فریوسفی و امین غفاری برای حاضران اجرا شد.

در بخش دیگری از این برنامه دکتر بهمن نامور مطلق شخصیت ستاری را شخصیتی خلاق دانست و گفت: من تنها از جلال ستاری تصویری متنی دارم، شناخت شخصی من به شناخت متنی از او خلاصه می‌شود. ستاری برای من ستاری متن و نوشتار است. آثار او نشان می‌دهند که شخصیت او شخصیتی خالق و آفریننده است.

این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود به برخی از ویژگی‌های جلال ستاری اشاره کرد و گفت: توجه به حوزه‌های معرفتی و علمی گوناگون، استفاده از روش‌ها و رویکردهای گوناگون، تامل و پژوهش در موضوعات مختلف، توجه همزمان به دو عرصه نظر و عمل، آشناسازی ما با آثار و اندیشمندان بزرگ، پایداری و استقامت در فعالیت خود و غیره همگی ویژگی‌هایی هستند که در جلال ستاری می‌توان یافت.

او درباره‌ی فعالیت جلال ستاری در حوزه اسطوره‌شناسی گفت: اسطوره‌شناسی موضوع اصلی فعالیت جلال ستاری است. ستاری خدمات زیادی به حوزه اسطوره‌شناسی کرد، او مسائل اسطوره‌شناسی را چندین گام به جلو برد و تنها به معرفی اسطوره و اسطوره‌شناسی نپرداخت او در اسطوره‌شناسی معاصر هم فعالیت‌های بسیاری کرد.

نامور مطلق در بخشی از صحبت‌های خود به انتقاداتی از آثار جلال ستاری نیز پرداخت.

در بخش دیگری از این برنامه علیرضا شیری خاطراتی از جلال ستاری را برای مخاطبان بازگو کرد.

همچنین مجید سرسنگی درباره‌ی برنامه شب‌های ایرانشهر اشاره کرد و گفت: برنامه شب‌های ایرانشهر صرفاً برای تمجید و تجلیل نیست و تنها در این موضوع خلاصه نمی‌شود، بلکه برنامه شب‌های ایرانشهر می‌کوشد اهل فکر و نظر را در بوته نقد قرار دهد و به جای تمجید آن‌ها را نقد کند تا بهتر بتوانیم نسبت به این اندیشمندان شناخت پیدا کنیم. اگر علم در غرب به پیشرفت رسیده به این دلیل بوده که همواره با نقد همراه بوده است. به همین دلیل خوب است که ما نیز به نقد اندیشمندان و آثار آن‌ها بپردازیم تا در این مسیر شناخت کامل تری نسبت به آن ها کسب کنیم.

مدیر عامل خانه هنرمندان ایران در بخش دیگری از صحبت های خود با اشاره به پیچیدگی اندیشه جلال ستاری گفت: جایی در توصیف فلسفه نیچه خواندم که محققی، اندیشه نیچه را به دورنمای یک جنگل در حال سوختن همانند کرده بود که هم باشکوه است و هم ویران‌کننده. بی‌آنکه قصد قیاس داشته باشم، وقتی به ابعاد اندیشه جلال ستاری می‌اندیشم، آن را همچون کوره‌راهی جنگلی، پر پیچ‌وخم می‌یابم. باید را بلد بود و نقشه‌ای داشت که از میان اندیشه‌ی عمیق و چندوجهی او به‌سلامت گذر کرد و دچار سوءتفاهم نشد. ورود به دنیای جلال ستاری بسیار دشوار است، اما این دشواری برای کسی که بداند رویکرد و ژرفای نگاه ستاری به کدامین سو معطوف است، به یک‌باره از میان خواهد رفت.

سرسنگی جلال ستاری را یکی از طراحان جایگاه معرفتی انسان معاصر ایرانی معرفی کرد و گفت: ستاری منتقدان سرسختی هم دارد. آن‌ها با نگاهی جزءنگرانه، فقط روی گوشه‌ای از آثار و نوشته‌های او تمرکز می‌کنند و با نگاهی فنی، ایراداتی هم بر نوشته‌های وی وارد می‌کنند. من فکر می‌کنم که باید کار، آثار، کنش، شخصیت و زندگی پرفراز و نشیب ستاری را مانند پروژه‌ای به هم پیوسته در نظر آورد. وی را نه می‌توان صرفاً اسطوره‌شناس، نه پژوهشگر ادیان، نه روشنفکری منتقد، و نه صرفاً مترجمی قهار دانست که البته تمام این جایگاه‌های حرفه‌ای را می‌توان برازنده او دانست. آنچه می‌تواند او را در جایگاهی والاتر بنشاند، در ارجاع به عنوان یکی از آثارش، فرهیختگی اوست. به جرئت می‌توان ستاری را یکی از طراحان جایگاه معرفتی انسان معاصر ایرانی دانست.

دانش‌یار رشته‌ی تئاتر دانشگاه تهران در پایان صحبت‌های خود با اشاره به رابطه جلال ستاری با هنر تئاترگفت: علایق ستاری و حوزه کار و پژوهش او بسیار است، اما در میان همه آن‌ها تئاتر جایی ویژه دارد. خودش می‌گوید اینک که در پیرانه سری با چرایی شیفتگی‌ام به تئاتر می‌اندیشم، باورم این است که تئاتر اجتماعی‌ترین هنر در قیاس با موسیقی و نقاشی و ادبیات است. ستاری بر یکی از ویژگی‌های مهم تئاتر، یعنی مواجهه بدون واسطه و زنده با مخاطب تأکید می‌کند و به دقت تمام تمایز این هنر را از سایر هنرها تبیین می‌کند. اشراف او بر این هنر محبوب من و تعمق تحسین‌برانگیزش بر وجوه و ابعاد فنی، فرهنگی و اجتماعی هنر نمایش برای چون منی که چند سالی در این عرصه کار و تحقیق داشته‌ام بسیار با ارزش و تحسین‌برانگیز است.

در این برنامه همچنین فیلم مستندی به کارگردانی «طاها ذاکر» که به گفت‌وگوی جلال تهرانی با جلال ستاری اختصاص داشت، برای حاضران پخش شد.

در بخش پایانی این برنامه نیز نشان سرو هنر از سوی مدیرعامل خانه هنرمندان ایران به «لاله تقیان» همسر جلال ستاری اهدا شد.

خبرگزاری ایسنا