تاریخ جنگ‌ها

1393/9/3 ۱۲:۲۹

تاریخ جنگ‌ها: گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه (1721 - 1738) نوشته آبراهام ایروانی از اهالی ایروان، در نیمه نخست قرن هیجدهم میلادی، به رشته تحریر درآمده است.

تاریخ جنگ‌ها: گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه (1721 - 1738) نوشته آبراهام ایروانی از اهالی ایروان، در نیمه نخست قرن هیجدهم میلادی، به رشته تحریر درآمده است.

این کتاب با تهاجم افغان‌ها به ایران، در 1721 میلادی آغاز و با شکست آنها در قندهار در 1738 میلادی، توسط نادر به پایان می‌رسد. مطالب کتاب درباره جنگهای افغان‌ها با ایرانیان، عثمانی‌ها و افغان‌ها، عثمانی‌ها و ایرانی‌ها، همچنین حضور عثمانی‌ها و ایرانیان در ارمنستان شرقی و ایروان و اشاراتی به تجاوزات روس‌ها در سرزمین‌های ایرانی قفقاز و گیلان در فاصله زمانی سال‌های 1721- 1738 میلادی است. علاوه بر آن، ظهور و قدرت‌گیری نادر و اقدامات او در تاریخ ایران آن دوره را نیز در بر می‌گیرد.

نویسنده کتاب همان‏گونه که خود می‏گوید، شاهد و ناظر حوادث و اتفاقاتی که در کتابش گزارش می‏کند بوده و یا آنها را از افراد و دوستان قابل اعتماد و یا از سربازان و بازرگانان و کسانی که شاهد عینی بودند، شنیده و در کتابش آورده است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب در میان آثار مشابه آن، حضور عینی و زنده مؤلف در ذکر حوادث و رویدادها و یا نقل از شاهدان و ناظران عینی آنها می‌باشد. نویسنده کتاب، همانگونه که خود می‌گوید شاهد و ناظر حوادث و اتفاقاتی که در کتابش گزارش می‌کند بوده و یا آنها را از افراد و دوستان قابل اعتماد و یا از سربازان و بازرگانان و کسانی که شاهد عینی بودند، شنیده و در کتابش آورده است. آبراهام شاهد عینی تجاوز عثمانی به ارمنستان شرقی و محاصره ایروان بود، جایی که همه خانواده او توسط عثمانی‌ها یا کشته و یا اسیر شدند. بنابراین آبراهام یک رویکرد مثبت به ایران در مقابل حس بدبینی و تنفر به عثمانی‌ها و افغان‌ها از خود نشان می‌دهد.

ارزش منحصر به فرد کتاب حاضر، اطلاعات مهمی است که درباره ارامنه گزارش می‌کند. گزارش مبسوط آبراهام ایروانی مربوط به تهاجم عثمانی به ارمنستان شرقی در تاریخ 1724 میلادی است. برخی از مطالبی را که آبراهام در این بخش‏ها ارائه می‏دهد در هیچ منبع دیگری گزارش نشده است. همچنین این کتاب یک منبع بی‏نظیر برای علاقه‏مندان به زبان و گویش و اصطلاحات ایروانی و ارمنی است. کتاب حاضر در کنار دو منبع دیگر معاصر خود یعنی «گزارش‏های گیلاننتز» و «تاریخ آبراهام کرتی» در شمار منابع ارزشمند موجود آن دوره تاریخ ایران و تحولات ارمنستان شرقی و ایروان و اقدامات قدرت‏های درگیر در آن منطقه از جمله ایرانیان و عثمانی‏ها است. همچنین می‏تواند منبعی مهم جهت بررسی اوضاع اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی آن منطقه مورد استفاده علاقه‏مندان قرار گیرد.

 فصل‌های کتاب به این قرار است:

فصل اول- چگونه شاه طهماسب، پسر حسین شاه ایران، مسئولیت بازگرداندن تخت پدرش را که توسط افغان‏ها غصب شده بود، برعهده گرفت. چگونه شهرهای تفلیس، پس از ویرانی توسط تاتارهای لزگی، به دست عثمانی‏ها افتاد.

فصل دوم- محاصره شهر کربی و تحولات در اچمیادزین

فصل سوم- محاصره ایروان و مقاومت مردم آن، چگونه ارامنه با شجاعت در بیرون حصار شهر جنگیدند و عثمانی‏ها را شکست دادند

فصل چهارم- تضعیف مدافعان ارمنی، فرستادن نمایندگان به نزد عثمانی‏ها برای صلح، تسخیر ایروان و قتل‏عام و اسارت مدافعان ارمنی آن

فصل پنجم- چگونگی دریافت امان‏نامه از پاشای عثمانی برای حکمران ایروان با وساطت خلیفه بزرگ آستوازادور و تسلیم قلعه

فصل ششم- عثمانی‏ها چگونه شهرهای ایرانی خوی و تبریز را گرفتند

فصل هفتم- چگونه افغان‏ها از طریق فالیون به تبریز پیشروی کردند. در گرفتن فالیون و دژ بُز، در محاصره همدان و عدم موفقیت در گرفتن آن. پیشروی به سوی تبریز

فصل هشتم- چگونه فرمانده عثمانی به سوی همدان پیشروی کرد، به سراغ شهر کوچک سعیداو آمد، آن را گرفت و به سوی همدان رهسپار شد. در گرفتن همدان و انهدام سپاه آن

فصل نهم- چگونه افغان‏ها درخواست بازپس‏گیری همدان را نمودند و چگونه عثمانی‏ها نیروهای کمکی فرستادند. چگونه افغان‏ها به همدان لشکرکشی نمودند. چگونه افغان‏ها در ابتدا نبرد را باختند و سپس به دلیل مشکلات داخلی سپاه عثمانی پیروز شدند. درباره عهدنامه صلح و فرستادن سفیر به قسطنطنیه

فصل دهم- چگونه شاه طهماسب با کمک نادر شهر اصفهان را دوباره به دست آورد و بر تخت پدرش جلوس نمود

فصل یازدهم- چگونه نادر همدان را از عثمانی‏ها بازپس گرفت

فصل دوازدهم- چگونه نادر تبریز را از عثمانی‏ها گرفت

فصل سیزدهم- چگونه نادر شهر هرات را که باروی محکمی داشت گرفت و چگونه او سردسته ازبک را اسیر نمود

فصل چهاردهم- چگونه سپاه عثمانی از صلح با ایران خودداری نمود و جنگ دوباره آغاز شد. چگونه عثمانی‏ها شاه طهماسب را شکست دادند، همدان را گرفتند، و صلح منعقد شد.

فصل پانزدهم- چگونه نادر به اصفهان آمد، به شاه طهماسب نیرنگ زد، او را خلع کرد و به خراسان فرستاد. چگونه نادر پسر خردسال طهماسب را شاه کرد و عملاً حاکم ایران شد.

فصل شانزدهم- چگونه نادر بختیاری‏ها را توسط رفتارش درباره شاه طهماسب خشمگین کرد. چگونه آنها علیه نادر به پا خاستند، برای خودشان شاه انتخاب کردند، و به اصفهان لشکرکشی کردند. چگونه نادر به سرکوب ایشان رفت و چگونه آنها به یک دژ پناه بردند. چگونه نادر ایشان را ترک کرد و با عبور از یک رودخانه بزرگ علیه عثمانی‏ها در بغداد لشکرکشی نمود.

فصل هفدهم- چگونه نادر به بغداد حرکت کرد، با عثمان‏پاشا جنگید، شکست خورد و به همدان عقب‏نشینی کرد.

فصل هیجدهم- چگونه نادر یک‏بار دیگر برای نبرد با توپال عثمان پاشا به طرف بغداد حرکت نمود. چگونه او عثمانی‏ها را هزیمت داد و توپال عثمان را کشت. چگونه او صلحی را با حاکم بغداد منعقد کرد. چگونه او به بختیاری‏ها حمله کرد، بسیاری از آنها را کشت، و 48000 خانوار را به خراسان تبعید نمود.

فصل نوزدهم- چگونه فرستادگانی از مسکوی به اصفهان رسیدند و باج و خراج توافق شده توسط شاه طهماسب را مطالبه نمودند و پاسخ سخت نادر. چگونه نادر پیشروی نمود و ایروان را از دست عثمانی‏ها به در آورد و چگونه او مالیات را از ایرانیان و ارامنه ساکن ایروان مطالبه نمود.

فصل بیستم- چگونه نادر گنجه و شماخی را گرفت و چگونه او به لزگی‏ها حمله کرد. چگونه او به گرجستان پیشروی نمود و به ایروان بازگشت.

فصل بیست و یکم- چگونه نادر در یک نبرد بزرگ علیه عثمانی‏ها جنگید، فرمانده‏شان عبدالله پاشا را گرفت، و او را کشت. چگونه او به حسن قلعه پیشروی کرد و به وان رسید. چگونه نادر به عنوان شاه ایرانیان انتخاب شد.

فصل بیست و دوم- عملیات نادر، 1736ـ 1738

کتاب «تاریخ جنگ‌ها: گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه» تألیف آبراهام ایروانی با ترجمه فاطمه اورجی در 180 صفحه در سال 1393 از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر شده است.