پیش‌نیازی برای آمایش سرزمینی / جمیله توکلی‌نیا

1399/7/16 ۱۲:۳۳

کتاب «جغرافیای جامع ایران» را شاید بتوان اثری منحصربه‌فرد در میان کتاب‌های جغرافیایی دانست، زیرا تاکنون آنچه درباره جغرافیای ایران منتشر شده، به جنبه‌های طبیعی آن پرداخته است؛ برای مثال در سال 1362 مرحوم ربیع بدیعی کتاب «جغرافیای مفصل ایران» را توسط انتشارات اقبال منتشر کرد. بااین‌حال حتی چنین آثاری به‌صورت جدا از هم، متفرقه و پراکنده منتشر شده‌اند و آثاری به شکل مجموعه، جامع و دایره‌المعارف کم بوده است؛ برای مثال در زمینه جغرافیای طبیعی ایران خانم دکتر به‌فروز در سالیان قبل‌تر اثری را منتشر کرد و اثر دکتر بدیعی نیز در دسته جغرافیای طبیعی قرار دارد. مراد از اثر جامع کتابی است که به همه بخش‌ها و حوزه‌ها مانند بخش‌های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی بپردازد.

همان‌طور ‌که اشاره شد در زمینه تدوین کتاب‌های جغرافیایی کمبود وجود دارد و برای این کمبود دلایل متفاوتی را می‌توان نام برد از جمله آنکه هرکدام از اندیشمندان ترجیح داده‌اند در حوزه تخصصی خودشان کار کنند و بر همین اساس تشکیل یک مجموعه و گرد‌هم‌آمدن تعداد زیادی از متخصصان و فرهیختگان و اندیشمندان به کاری نیاز دارد که از عهده افراد برنمی‌آید، بلکه با همکاری مجموعه‌هایی مانند دایره‎المعارف بزرگ اسلامی یا دانشنامه جهان اسلام و مراکزی از این دست امکان‌پذیر بوده و از عهده فرد خارج است. به این مورد باید این نکته را هم اضافه کرد؛ اینکه در سال‌های اخیر اندیشمندان بسیاری درگیر و گرفتار کارهای پژوهشی و آموزشی خود بودند و ترجیح داده‌اند بر شاخه‌ای مشخص تمرکز کنند.

اهمیت کتاب‌های جامع در رشته جغرافیا شاید بیشتر به مبحث آمایش سرزمینی بازگردد. رشته‌ای که کشور را به‌صورت یک کل یکپارچه در نظر می‌گیرد یا به‌منظور مطالعه هر منطقه‌ای، آن را به‌صورت یکپارچه و متصل به هم مدنظر قرار می‌دهد و روابط مکانی و فضایی پدیده‌ها را با هم می‌بیند و منقطع نیست؛ به عنوان مثل برای مطالعه جغرافیای طبیعی، ناگزیر به استفاده از منابع جغرافیای طبیعی هستیم و نخست باید پایه سرزمینی را ببینیم و توانمندی‌ها را شناسایی کنیم و سپس بر اساس دانشی که داریم، فعالیت و کارکردها را تعریف کرده و روی این بستر فضاسازی صورت بگیرد، به ‌همین‌ دلیل نگاه یکپارچه به موضوعات بسیار حائز اهمیت است و پیوستگی این مطالب می‌تواند به سیاست‌گذاری‌های آینده کمک کند و همچنین تصمیم‌گیران نیز بر این اساس و با دید و نگرش سیستمی بهتری می‌توانند تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری کنند.

این موضوع در سایر کشورها نیز سابقه دارد؛ برای مثال در فرانسه که پایه‌گذار آمایش سرزمینی بوده، اطلاعات بسیار زیادی در مجموعه‌های متنوع و متعدد وجود دارد، در کشورهای غربی به‌ویژه در ایالات متحده آمریکا نیز کتابی تحت عنوان جغرافیای ایالات متحده آمریکا و تاریخ ایالات متحده وجود دارد که در دبیرستان تدریس می‌شود و دانش‌آموزان باید از دوران تحصیلی و به‌صورتی اجباری با تاریخ و جغرافیای سرزمینی خود آشنا شوند، همچنین در کشورهای اروپایی نیز انتشار کتاب‌های جامع و مجموعه‌ای از قدیم و به شکل دایره‌المعارف سابقه داشته است.

نکته پایانی اینکه درحال‌حاضر و به‌واسطه رشد شبکه‌های مجازی بسیاری از اطلاعات روی شبکه‌ها و سایت‌های مختلف در دسترس قرار گرفته و توجه به این امر به‌‌ویژه برای آثاری مانند جغرافیای جامع ایران لازم است.

منبع: روزنامه شرق

نظر دهید