1393/8/21 ۰۹:۵۸
صدای چرخ قدیمی در کارگاه سفالگری سید جواد نوای آشنای اهالی بلوار امین قم بود، جایی که استاد خاک را به هنر کیمیا می‌کرد. خاک مرده در دستان او به ظروف سفالی و سرامیکی تبدیل می‌شد و هنر او در سفره بسیاری از ایرانیان خودنمایی می‌کرد. چرخ کارگاه سید جواد سال‌ها بعد به دست استاد مرتضی سعادتمند فرزند او که به خاطر ساخت سرقلیان به استاد سرساز معروف بود چرخید و امروز نتیجه استاد جواد سعادتمند با احیای دوباره «خرمهره‌سازی» این کارگاه را به شهرت جهانی رساند. خر مهره‌سازی که قدمت 6 هزار ساله آن به اندازه تاریخ کهن ایران زمین است به خاطر رنگ جذاب هنری‌اش در نمایشگاه‌های معتبر جهانی به نمایش درآمده و امروز کارگاه استاد سید ابوالقاسم سعادتمند در شهر قم در جهان شناخته شده است، به طوری که در کتاب معروف هدایای نیل صنعت سفالگری با نام ایران و تحت عنوان قم تکنیک به ثبت رسیده است.
گپ و گفتی با استاد سعادتمند پس از احیای هنر کهن ایران و دریافت نشان درجه یک هنر
بیش از 6 هزار سال پیش هنر دستی در ایران ایجاد شد که تاکنون نیز استمرار داشته و تولید می‌شود. این هنرکه در آن زمان بیشتر به یک معجزه شبیه بود خرمهره‌سازی است. هنر خرمهره‌سازی با آن رنگ جذابش در ارتباط مستقیم با صنعت ذوب مس قرار دارد و در کشفیاتی که در روستای اریسمان کاشان انجام شد کوره‌های ذوب مس با قدمت بیش از 6 هزار سال کشف شده است که نشان دهنده قدمت این هنر در ایران است. در طول سال‌ها این هنر در میان مردم به‌عنوان زیورآلات جای خود را باز کرد و در ضمن این باورعمومی به وجود آمد که این رنگ زیبا و این قطعات برای جلوگیری از چشم زخم خوب است و این باور بشدت در تمام کشورهای منطقه که قبلاً جزو ایران بزرگ بودند فراگیر شد که این کشورها در حال حاضر با نام‌های عراق، افغانستان، پاکستان، جمهوری‌های شمال شوروی سابق و ترکیه شناخته می‌شوند.
سید ابوالقاسم سعادتمند استاد برجسته قمی به پاس سال‌ها تلاش برای اعتلای هنر خرمهره‌سازی و مسئولیت اداره مرکز کارهای دستی سرامیک و معرفی این هنر کهن ایرانی در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی نشان درجه یک هنر را به سینه زد.
این هنرمند 58 ساله خالق خرمهره‌های منحصر به فرد است به طوری که رنگ جذاب فیروزه‌ای آن چشم بسیاری از بازدیدکنندگان خارجی را خیره کرده است. سال 1999 میلادی فرصت مناسبی بود تا در طرح سرامیک دانشگاه کسل آلمان این هنر ایرانی و رنگ فیروزه‌ای آن به جهانیان معرفی شود. ابوالقاسم سعادتمند از روزهایی گفت که برای نخستین بار گل سفالگری را روی چرخ قرار داد و پس از چند دهه تلاش امروز استاد خرمهره‌سازی ساخته‌های دست خود را به کشورهای مختلف صادر می‌کند. او از اعتقادهای چندهزارساله درباره خرمهره و علت نامگذاری آن و همچنین رنگ جذاب آن گفت.
کیمیای هنر
کارگاه بزرگ سفالگری‌اش مقصد بسیاری از گردشگران خارجی بود که می‌خواستند سوغاتی ویژه‌ای از ایران به یادگار ببرند. کارگاه سید جواد و سید مرتضی تاریخ هنر را در قالب ظروف سفالی به گردشگران عرضه می‌کردند تا فرهنگ و تمدن ایران زمین در همه دنیا نشان داده شود. لذت تماشای تبدیل خاک به ظروف سفالی و سرامیکی با دستان هنرمندان چیره‌دست بسیاری از هنردوستان را به این کارگاه می‌کشاند. خانواده سعادتمند از گذشته‌های دور با هنر سرامیک و سفال و خرمهره سر وکار داشته و این هنرها به صورت موروثی در این خانواده ادامه دارد. امروز سید ابوالقاسم سعادتمند سکان این هنر را با ساخت خرمهره‌های منحصر به فرد در دست گرفته است. بنیاد مرکز کارهای دستی سرامیک در سال 1320 شمسی توسط حاج سید محمد سعادتمند گذاشته شد و فعالیتش در زمینه تولید سفال، سرامیک و خرمهره تاکنون ادامه دارد.
ابوالقاسم سعادتمند می گوید: «تحصیلات ابتدایی‌ام را در قم سپری کردم و پس از آن در رشته فیزیک دانشگاه مشهد ادامه تحصیل دادم. سفالگری هنر موروثی خانواده ما است و از همان کودکی در کارگاه پدرم در کنار او و پدربزرگم سفالگری را یاد گرفتم. پدربزرگم به خاطر ساخت سرقلیان به حاج مرتضی سرساز معروف بود. کارگاه ما در مسیر قم به اصفهان قرار داشت و بسیاری از گردشگران خارجی برای تماشای نحوه ساخت ظروف سفالی به کارگاه ما می‌آمدند و این ظروف را برای سوغات از ما می‌خریدند. پدر و پدربزرگم با مهارت خاصی خاک را با دستان خود کیمیا می‌کردند. کارگاه و فروشگاه پدرم در سال 58 در طرح تعریض بلوار امین قرار گرفت و مجبور به تخریب فروشگاه شدیم اما کارگاه پدری‌ام همچنان پابرجا مانده است. از همان دوران کودکی به این کار علاقه‌مند بودم و از اینکه می‌توانستم با دستانم خاک مرده را به اشکالی که دوست دارم دربیاورم خوشحال بودم. سال 61 بعد از پایان خدمت سربازی به همراه یکی از برادرانم در کارگاه پدر مشغول به کار شدیم. بعد از درگذشت پدر کارگاه مستقلی ایجاد کردیم و به خاطر علاقه‌ای که به خرمهره‌سازی داشتم فعالیتم را روی این هنر متمرکز کردم. سال‌ها بود که هنر خرمهره‌سازی از بین رفته بود و تصمیم گرفتم این هنر را دوباره احیا کنم.»
سنگ شانس
خرمهره شهرت جهانی دارد و نمایشگاه expo2000هانور آلمان فرصت مناسبی بود تا مردم جهان با این هنر ایرانی آشنا شوند. سید ابوالقاسم سعادتمند از روزهایی که هنر خرمهره‌سازی به فراموشی سپرده شد این‌گونه می‌گوید: «اواخر دهه هفتاد هنر خرمهره‌سازی رو به فراموشی و منسوخ شدن بود. یک اتفاق خوب باعث شد این هنر جان دوباره‌ای گیرد و با تلاش موفق شدم این هنر را دوباره احیا کنم. سال 1999 میلادی یک طرح علمی در بخش سرامیک دانشگاه کسل آلمان تحت عنوان رنگ‌های فیروزه‌ای به اجرا درآمد و از آنجا که خرمهره رنگ فیروزه منحصر به فردی دارد خرمهره توسط استادان ایرانی در آنجا مطرح شد و از من هم دعوت شد تا در آنجا کارگاه آموزشی برپا کنم و به این ترتیب با استادان مختلف جهان ارتباط برقرار کردم و توانستم هنر خرمهره‌سازی را به آنها معرفی کنم. بعد از آن در نمایشگاه expo2000هانور آلمان که یکی از معتبرترین نمایشگاه‌های جهان است خرمهره برای نخستین بار به عنوان یک هنر ایرانی با شماره 504 به ثبت رسید و به همه جهان معرفی شد. وقتی برای بازدیدگان‌کنندگان خارجی از قدمت 6 هزارساله خرمهره و همچنین رنگ منحصر به فرد آن می‌گفتم همه برای داشتن خرمهره اشتیاق نشان می‌دادند. البته از قدیم دیدگاه مردم به این سنگ برای دفع چشم زخم بوده و هنوز هم بسیاری آن را برای دفع چشم زخم استفاده می‌کنند. نمایشگاه صنایع دستی میلان ایتالیا، نمایشگاه‌های تونس و مالزی و ترکیه فرصت‌هایی بود که از آن برای معرفی این هنر ایرانی استفاده کردم. ماده اصلی بدنه خرمهره سیلیس است. سیلیس خالص فرم‌پذیر نیست و به این جهت از یک چسب گیاهی مانند سریش یا کتیرا استفاده کرده و با سیلیس مخلوط می‌کنند و این مخلوط را تبدیل به گل کرده و قطعات خرمهره را تولید می‌کنند. لعاب خرمهره با لعاب اکثر سرامیک‌ها متفاوت بوده و به‌جای لعاب مایع از پودر استفاده می‌شود و قطعات خرمهره را در ظرف‌های سفالی و داخل این پودر چیده و این ظرف‌ها را در کوره می‌چینند و در دمای 1050 درجه و به‌مدت 30تا 35 ساعت حرارت می‌دهند تا پخت آن کامل شود. مردم قدیم با توجه به روند متافیزیکی تولید خرمهره معتقد بودند رنگ فیروزه‌ای و سنگ آن می‌تواند از چشم‌زخم جلوگیری کند. امروز هم مردم کشورمان و همچنین کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، افغانستان و آذربایجان خرمهره را به عنوان سنگی برای دفع چشم زخم می‌شناسند. نکته جالب اینکه در نمایشگاه میلان ایتالیا متوجه شدم که مردم این کشور به خرمهره سنگ شانس می‌گویند و معتقدند داشتن این سنگ برای انسان شانس می‌آورد البته برای من زیبایی این هنر و همچنین رنگ فیروزه‌ای آن اهمیت دارد و زمانی که مشغول ساخت خرمهره هستم حس خوبی به من دست می‌دهد. برای ساخت برخی خرمهره‌ها یک هفته زمان نیاز است و در قدیم این زمان بیشتر بود. زیباترین خرمهره‌ای که ساخته‌ام زنجیری از خرمهره‌ها است و اکنون در موزه صنایع دستی قم قرار دارد.
وی درباره اینکه چرا به این سنگ خرمهره گفته می‌شود گفت: در قدیم به دلیل اینکه همه نمی‌توانستند خرمهره داشته باشند و این سنگ بسیار ارزشی و گرانقیمت بود و معمولاً افراد بزرگ و سرمایه‌دار خرمهره داشتند به آن مهره بزرگان می‌گفتند. این روزها همه تلاش من این است که هنر خرمهره‌سازی را در همه محافل علمی جهان معرفی کنم و گرچه حمایت دولتی از این هنر به عمل نیامده است اما من با ارتباط برقرار کردن با دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی تلاش می‌کنم تا این هنر را گسترش بدهم. اوایل پیروزی انقلاب اسلامی ایران مصری‌ها تلاش زیادی کردند تا هنر خرمهره‌سازی را به نام خودشان ثبت کنند اما در نمایشگاه آلمان اثبات کردیم که این هنر کاملاً ایرانی و خاص شهر قم است.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید