حکمت و حیرت (مروری بر داستان محاکمه و مرگ سقراط)

1393/5/1 ۰۷:۴۸

کتاب حکمت و حیرت (مروری بر داستان محاکمه و مرگ سقراط) مشتمل بر بررسی دو رسالة «دفاعيات» و «فيدون» است که «افلاطون» درباره محاکمه و مرگ سقراط نوشته است. نویسنده در كتابش به بررسی دقيق‌تر اين دو رساله می‌پردازد. اما از آن‌جا كه شخصيت سقراط به عنوان سمبل فلسفه و عقلانيت به نوعی تركيبی است از شخصيتی تاريخي و اسطوره‌ای كه ساخته و پرداخته افلاطون است، فصل نخست كتاب به عنوان مقدمه با بحثی درباره نقش اسطوره و مقايسه‌ای بين جهان‌بيني اسطوره‌اي و جهان‌بيني عقلاني يا فلسفي آغاز مي‌شود. دقت در جهان‌بيني اسطوره‌اي و مقايسه آن با جهان‌بيني فلسفي مقدمه‌اي است براي فصل دوم كتاب كه به بررسي شخصيت سقراط از دو ديدگاه تاريخي و اسطوره‌اي مي‌پردازد. سقراط از سويي يك فيلسوف است و از سوي ديگر مانند يك اسطوره توسط افلاطون تصوير شده است.

دبا / محمود فاضلی: کتاب حکمت و حیرت (مروری بر داستان محاکمه و مرگ سقراط) مشتمل بر بررسی دو رسالة «دفاعيات» و «فيدون» است که «افلاطون» درباره محاکمه و مرگ سقراط نوشته است. نویسنده در كتابش به بررسی دقيق‌تر اين دو رساله می‌پردازد. اما از آن‌جا كه شخصيت سقراط به عنوان سمبل فلسفه و عقلانيت به نوعی تركيبی است از شخصيتی تاريخي و اسطوره‌ای كه ساخته و پرداخته افلاطون است، فصل نخست كتاب به عنوان مقدمه با بحثی درباره نقش اسطوره و مقايسه‌ای بين جهان‌بيني اسطوره‌اي و جهان‌بيني عقلاني يا فلسفي آغاز مي‌شود. دقت در جهان‌بيني اسطوره‌اي و مقايسه آن با جهان‌بيني فلسفي مقدمه‌اي است براي فصل دوم كتاب كه به بررسي شخصيت سقراط از دو ديدگاه تاريخي و اسطوره‌اي مي‌پردازد. سقراط از سويي يك فيلسوف است و از سوي ديگر مانند يك اسطوره توسط افلاطون تصوير شده است.

فصل سوم كتاب به بررسي رساله دفاعيات و سخنان سقراط در دفاع از خود اختصاص دارد. سقراط ضمن دفاع از خود، طرحي كلي از زندگي و سلوك فلسفي‌‌اش ارايه مي‌دهد. از لحن تيز و گزنده سقراط پيداست كه هدف او تبرئه خويش از مجازات مرگ نيست، بلكه ارايه دفاعيه‌اي خردپسندانه از روش زندگي‌اوست. يكي از نكات كليدي در خطابه سقراط، مساله علم و معرفت و جست‌وجوي حقيقت است. به همين دليل فصل چهارم كتاب به مرور دقيق‌تر اين مفاهيم و سير تحول آن‌ها در انديشه بشري اختصاص دارد.

فصل پنجم به مرور و بررسي رساله «فيدون» مي‌پردازد كه شرح آخرين روز زندگي سقراط است. افلاطون در اين رساله با مهارت تمام و با ايجاد فضايي آميخته از واقع‌گرايي و خلاقيت هنري، خوانندگان را به فضاي آن روز آخر مي‌برد. از ديدگاه فلسفي موضوع بحث اين رساله، روح و سرنوشت انسان پس از مرگ است، موضوعي كه به خودي خود براي مخاطبان جذابيت دارد. نويسنده در فصل ششم تلاش دارد تحليل دقيق‌تري از گفت‌وگوهايي ارايه دهد كه به نقل رساله «فيدون» بين سقراط و دوستش در آخرين روز زندگي او انجام شده است. موضوع اين گفت‌وگوها كم و بيش جاودانگي روح يا نفس انسان است. اساس دفاعيات سقراط نيز از روش زندگي‌اش و نيز در جلسه محاكمه اين است كه او زندگي‌اش را در جست‌وجوي حقيقت و كمال سپري كرده است. براي چنين فردي مرگ نه تنها عاقبتي ناخوش به حساب نمي‌آيد، بلكه از آن‌جايي كه نفس انسان با مرگ از ميان نمي‌رود، زندگي جاودان چنين شخصي نيز توام با سعادت خواهد بود.

در اين كتاب مي‌خوانيم كه هدف سقراط در دفاعياتش تبرئه خويش از مجازات مرگ نيست، بلكه ارايه دفاعيه‌اي خردپسندانه از روش زندگي‌اوست. سقراط به نوشتن بهاي چنداني نمي‌داد و به همين دليل نوشته‌اي از او باقي نمانده است؛ اما انديشه‌هاي او به واسطه شاگردش افلاطون مكتوب شدند. افلاطون، سقراط را شخصيتي تصوير مي‌كند كه عمر خود را در جست‌وجوي حقيقت سپري كرده و در اين راه از هيچ كوششي فروگذار نكرده است. افلاطون ماجراي آخرين روزهاي زندگي سقراط را عمدتا در دو رساله «دفاعيات» و «فيدون» به تصوير مي‌كشد.

يكي از ابتكارات او در خلق اين رساله‌ها، صرف‌نظر از محتواي فلسفي آن‌ها، روش نگارش اوست. اين به صورت نمايشنامه و حكايت و گفت‌وگو تنظيم شده‌اند و همين ويژگي به تنهايي اين نوشته‌ها را حتي براي خواننده‌اي كه به مسايل فلسفي علاقه‌اي ندارد نيز جالب مي‌كند. در تاريخ فلسفه كمتر كتاب يا نوشته‌اي را مي‌توان يافت كه به اندازه رسايل افلاطوني تاثيرگذار بوده باشند. كم و بيش تمامي انديشمندان بزرگ خود را به‌گونه‌اي مخاطب اين نوشته‌ها يافته‌اند و به همين سبب در تدوين چارچوب فكري خود، خواسته يا ناخواسته گاه در موافقت و گاه در مخالفت وارد گفت‌وگو با اين متون شده‌اند.

حکمت و حیرت (مروری بر داستان محاکمه و مرگ سقراط)

محمد آزاده

انتشارات: نگاه معاصر

چاپ اول: سال 1391

قیمت: 6300 تومان