حج و هجوم معانی / حسن محدثی

1397/5/30 ۱۱:۲۳

حج تا آنجایی كه من می‌دانم و شناخته‌ام، یكی از معنوی‌ترین مناسك دینی دنیا است و در حج تمتع تجربه كرده‌ام كه آنچه ذاتی حج است، هجوم معانی گوناگون است. حاجی در لحظه‌لحظه حج تحت هجوم معنوی قرار دارد. من نیز پیشاپیش گمان می‌كردم كه حج چنین باشد و به همین خاطر مشتاق این تجربه بودم. اگر حاجی اندكی تربیت اسلامی داشته باشد و از اسلام چیزی بفهمد، هر قسمت حج و هر مفهوم و عملی از حج، نمادین است و به حاجی پیام می‌دهد و درگیرش می‌كند. برآنم كه انسان مسلمان در حج اسلام را بهتر می‌فهمد، زیرا طی قرون متمادی‌چنان به اسلام افزوده‌اند و چنان بدان «برگ‌وساز» بسته‌اند و چنان مسلمان بودن را دشوار كرده‌اند و از ابعاد انسانی‌اش دور ساخته‌اند كه درون‌مایه‌های اسلام در زیر آنها گم شده است. به بیانی كه منسوب به نظامی است:

دین تو را در پی آرایشند

در پی آرایش و ویرایشند

بس كه ببستند بر او برگ و ساز

گر تو ببینی نشناسیش باز

در حج انبوهی از معانی بر حاجی هجوم می‌آورند و گریبان او را سخت می‌گیرند. نخستین موردش پرهیز از خشونت با انسان‌ها و طبیعت و حیوانات است. حاجی، مهربانی و عدم خشونت را بارها و بارها تمرین می‌كند. درس دیگر حج، صبوری در دشواری و سختی و استقامت است. این مهم‌ترین معنایی است كه در سعی صفا و مروه به تو منتقل می‌شود. همه اینها قرار است از تو انسانی حلیم بسازد و انسان حلیم، انسان مطلوب اسلام است و چقدر دشوار است حلیم بودن و چقدر بزرگ است انسان حلیم؛ حلم در برابر جهل. در حج تمتع باید صبورانه استقامت كنی و پایدار باشی و مجاهدت نمایی. در حج تمتع درمی‌یابی كه امتیازات اجتماعی و مالی كه به خود بسته‌ای عاریتی‌اند. با خود زمزمه می‌كنی:

كاری ز درون جان تو می‌باید

كز عاریه‌ها تو را دری نگشاید

یك چشمه آب از درون خانه

به زان جویی كه آن ز بیرون آید

درس بزرگ دیگر حج به درآمدن از خویشتن و توجه به دیگری و گشودگی به دیگر انسان‌هاست. در حج می‌آموزی كه جهان از طایفه و قبیله و قوم و نژاد و جامعه تو بس فراخ‌تر است و تو ذره‌ای كوچك در این دریای عظیم انسانی هستی. حج فرصت ارتباط تو و فرصت گشودن چشم و دل تو روی دیگران و به سوی دیگران است؛ مجالی برای بزرگ‌تر شدن و وسیع‌تر شدن. حج به حاجی می‌آموزد كه نگاه خاص‌گرایانه را رها كند؛ همچنان كه خدای تو الله به همه یكسان می‌نگرد. به قول انجیل، خدا همچون آفتابی است كه بر همه می‌تابد و همچون بارانی است كه بر همه می‌بارد. حج همچنین می‌آموزد جنسیت نباید تو را از هم‌نوع دیگرگونه‌ات جدا كند؛ زن را از مرد و مرد را از زن. حج می‌گوید عینك جنسیتی را كه جامعه بر چشمت زده است بردار. نگاهت معیوب است. بعد از طواف باید به جایی پشت مقام ابراهیم بروی و در اولین جای خالی نماز كنی. من چنین كردم. در اولین جای خالی ایستادم و نماز گزاردم. وقتی نمازم تمام شد، دیدم كه در جلو، چپ، راست و پشت من زنانی به نماز ایستاده‌اند. حج تمتع، عینك جنسیتی را كه جامعه طی ده‌ها سال- از كودكی تا بزرگسالی- بر چشمم زده بود و خواهی نخواهی، بخشی از نگاهم شده بود، درآورد و نگاه معیوبم را اصلاح كرد. در نزد خدا زن و مرد تفاوتی ندارند. عند اكرمكم عندالله اتقیكم. نه اینكه این را نمی‌دانستم. در حج دگرباره آموختم و این تذكری بنیادی بود. اما در همین حال دیدم كه چطور پیرمرد مسلمان می‌كوشد زانوی مرد و زنی را كه معلوم نبود چه نسبتی با هم دارند جدا كند تا خدایی ناكرده زانوها به هم نسایند

علاوه بر همه این معانی، در حج تمتع دو معنا و مفهوم دایم به تو هجوم می‌‌آورند و از ابتدا تا انتها گریبانت را رها نمی‌كنند. یكی آن كه تو در این دریای انسان‌های جورواجور و متنوع، فی‌نفسه تفاوتی با آن دیگری نداری. همه سفید پوشیده‌اند و همه راهی یك مسیرند و هم عامل یك عملند و همه درگیر یك رسمند. پس تو یكی هستی در میان این همه. از درك و دریافت این، تا درك و دریافت اینكه تو كسی نیستی، فاصله‌ای نیست. دیگر، آنكه رستاخیز هر لحظه در چشم تو نمایان است. هر لحظه می‌بینی انبوهی انسان از خود به در آمده و به این سو و آن سو روانند. پنداری همین الان در صوراسرافیل دمیده شده است و تو از خاك برخاسته‌ای و وقت موعود سر رسیده است و نوبت امتحان نهایی است. لحظه‌لحظه حج تداعی‌كننده رستاخیز است؛ آن‌طور كه قرآن توصیفش كرده است. در تجربه من حج اینچنین هجوم‌آور معانی بوده است و گمان می‌كنم در توانم نیست كه هجوم این انواع معانی را به نیكی و شایستگی توصیف كنم. حج كتابی است كه این همه معنا را با تو درمیان می‌گذارد؛ اگر كه اندكی، فقط اندكی، رمزآشنا باشی. به درستی كه حج تداعی‌كننده اشكالی از هجوم است و حاجی علاوه بر هجوم جمعیت، درگیر هجوم معانی هم هست.

منبع: روزنامه ایران

نظر دهید