دستبرد بیگانه به جیب مردم / فرهاد عبداللهی

1396/7/11 ۰۸:۲۸

با خروج مستشاران مالی امریکا به ریاست دکتر میلسپو از ایران، راه برای استخدام متخصصان و مستشاران آلمانی در مؤسسات مالی و بانکی ایران گشوده شد، دولت ایران برای برقراری روابط مالی و تجاری بیشتر متوجه یک نیروی سوم یعنی آلمان شد، در این زمینه هم ایران و هم آلمان ها راغب بودند تا آلمان‌ها نقش فعال تری در ایران ایفا کنند و آلمان نیز علاقه داشت که نفوذ انگلستان و روسیه در ایران محدود شود.

نخستین اختلاس در تاریخ بانکداری ایران

 با خروج مستشاران مالی امریکا به ریاست دکتر میلسپو از ایران، راه برای استخدام متخصصان و مستشاران آلمانی در مؤسسات مالی و بانکی ایران گشوده شد، دولت ایران برای برقراری روابط مالی و تجاری بیشتر متوجه یک نیروی سوم یعنی آلمان شد، در این زمینه هم ایران و هم آلمان ها راغب بودند تا آلمان‌ها نقش فعال تری در ایران ایفا کنند و آلمان نیز علاقه داشت که نفوذ انگلستان و روسیه در ایران محدود شود. بانک ملی ایران رسماً در سال 1307 به مدیریت دکتر کورت لیندن بلات آلمانی افتتاح شد و کار خود را آغاز کرد. لیندن بلات نیز با توجه به اختیارات وسیعی که به وی تفویض شده بود، برای اداره کار بانک به استخدام کارمندان آلمانی پرداخت و تقریباً تمامی پست‌های مهم و حساس را به آلمانی‌ها سپرد و آنها را در رأس تمام شعب بانک که بسرعت در تمام شهرها تأسیس و افتتاح می‌شد، قرار داد به‌طوری که پس از مدت کوتاهی، تعداد کارمندان آلمانی بانک به هفتاد نفر رسید. با توجه به اینکه این بانک تا اندازه‌ای در امورحساس سراسر مملکت دخالت داشت، کارکنان آلمانی بانک توانستند در امور اقتصادی ایران اطلاعات زیادی به دست آورند و آن را در اختیار تجار آلمانی قرار دهند که به نوبه خود به رشد روابط تجاری دو کشور انجامید. به علاوه توسعه بانک ملی به زیان بانک شاهنشاهی و انگلیسی‌ها بود که تا آن زمان انحصار کنترل نظام پولی کشور را در اختیار داشتند. در واقع حضور بانک ملی برای ایرانیان و آلمانی‌ها بسیار مطلوب تلقی می‌شد. این بانک تا اوایل سال 1311 با اتکا بر آگاهی آلمانی‌ها اداره می‌شد اما در جریان بازرسی‌هایی که به عمل آمد، مشخص شد که بانک در انجام معاملات خود جسارت‌هایی نیز به کار برده است. مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه) رئیس‌الوزرا در این باره اظهار می‌دارد:
«لیندن بلات رئیس بانک زیاد مقید به رعایت نظرات هیأت نظارت نبوده است و شاید متکی به تیمورتاش بود. در هر حال اختلاس‌هایی مسلم شد.... این واقعه برای آلمان نهایت اهمیت را داشت. عده کثیری از متخصصان آلمانی در اداره‌های ایران کار می‌کردند به‌طوری که می‌توان گفت سیاست آلمان در ایران رو به غلبه داشت و بانک ملی قلب اقتصاد بود».
به هر حال جریان بازرسی و رسیدگی به کار بانک که به حسینقلی خان نواب، رئیس نظّار بانک واگذار شده بود، در ایران جنجالی برپا کرد.کورت لیندن بلات با آگاهی از خطاهای خود در تیرماه همان سال به بهانه استراحت، درخواست مرخصی کرد و از ایران خارج شد. چندی بعد فوگل معاون وی با قرارگرفتن در صندوق عقب ماشین یک دندانپزشک آلمانی که ویزای بغداد داشت، به بیروت فرار کرد. نتیجه بازرسی‌های نواب ،حکایت از وجود عملیات و اقدامات نامشروع بانک و تنظیم بیلان جعلی توسط مدیر بانک و معاون وی داشت. بنابراین کورت لیندن بلات و فوگل تحت تعقیب قرار گرفتند و برای ادای توضیحات به ایران احضار شدند. فوگل در این زمینه پیش‌دستی کرد و به هنگامی که دولت ایران از دولت سوریه درخواست استرداد وی را کرد، در حومه شهر، خود را به دار آویخت. لیندن بلات نیز با اصرار و پافشاری بلوشر سفیر آلمان در ایران به همراه وکیل آلمانی خود به تهران بازگشت تا پاسخگوی کمیسیون بازرسی ایران باشد اما چون قادر به پاسخگویی و دفاع از خود نبود، کار به محاکمه جزایی کشید.
به‌طور کلی اتهامات عمده‌ای که به او نسبت داده می‌شد، به شرح زیر بودند:
1- اعطای اعتبارات به رجال و تجار ایران بدون دریافت وثیقه معتبر.
2-ولخرجی و صرف هزینه‌های بی‌حساب، نظیر استخدام اتباع غیر ایرانی، برگزاری میهمانی و ضیافت و اعطای هدایای بی‌مورد.
3- دست داشتن در معاملات فرش و تریاک که بواسطه آن بانک متحمل ضرر و خسارت شده بود.
4-خرید سهام قدیمی شرکت نفت خوریان به قیمت بیش از قیمت حقیقی آن.
5- خرید و فروش نامشروع ارزهای خارجی با افراد و مؤسسات.
6- دست داشتن در معاملات نامشروع (شش فقره).
7- فروش طلا و برداشت مبالغی تحت عنوان حق‌العمل خرید طلا.
8- اختلاس (سه فقره)
9- تنظیم بیلان جعلی.
دادستان دادگاه عباسقلی گلشائیان بود و وکلای مدافع لیندن بلات عبارت بودند از آقایان دکتر مظفر فیروز و دکتر هرشونوس آلمانی.وی در ابتدا به 18 ماه زندان و پرداخت مبلغ هفت هزار لیره انگلیسی و 46 هزار ریال محکوم شد،اما پس از مدتی که در زندان به سر برد مسأله وی طبق مصالحه‌ای با پرداخت 63 تومان به بانک ملی در سال 1934/1313 خاتمه یافت. به گفته بلوشر، رسوایی لیندن بلات- فوگل برگ سیاهی در تاریخ روابط آلمان با ایران بود.اعتماد نامحدود یک دوست خارجی به دو مدیر آلمانی و سوء‌استفاده شرم‌آور از آن، ضربه ناخوشایندی به حیثیت و قابلیت آلمانی‌ها نه تنها در ایران بلکه در خاورمیانه بود.به قدری که به عقیده وی اگر انگلیسی‌ها می‌خواستند با توجه به رقابتی که بین بانک ملی و شاهنشاهی وجود داشت، می‌توانستند از آن استفاده تبلیغاتی بسیاری در جهت منافع خود بکنند. البته این امر حتی در میان ایرانیان به شکل واقع‌بینانه‌ای مورد قضاوت قرار گرفت.به‌عنوان مثال تقی‌زاده، وزیر مالیه، در مجلس سخنرانی ایراد کرد که حاکی از درک سیاسی وی بود و کوشید تا ایرانیان دو بانکدار آلمانی را مبنای قضاوت کلیه اتباع آلمانی قرار ندهند.حتی در ضمن نطق خود، درخواست تمدید قرارداد استخدام یک کارمند آلمانی را در وزارت مالیه کرد.
اما بهترین اقدام دولت ایران در نشان دادن حسن نیت خود نسبت به آلمان، استخدام یک آلمانی برای جانشینی کورت لیندن‌بلات بود.بدین منظور عنایت‌الله سمیعی وزیر مختار ایران در فرانسه مأمور تحقیق پیرامون افرادی که از سوی سفارت آلمان در تهران معرفی شده بودند، شد.نتیجه اینکه در تاریخ 29 اسفند 1311 حسین علاء به‌عنوان ریاست هیأت مدیره بانک و هرشیتس هورست به سمت مدیرعامل بانک – با اختیارات محدودتر – انتخاب شدند. هورست در رشته بانکداری متخصص به شمار می‌رفت و از اطلاعات و معلومات مناسبی برخوردار بود. زبان فرانسه و انگلیسی را بخوبی می‌دانست. گذشته از این موارد، وظیفه چندان دشواری به عهده نداشت، زیرا بزودی روشن شد موقعیت مالی بانک در وضعیت مطلوبی است.به علاوه هنوز در شعبات دیگر بانک افراد آلمانی حضور داشتند. افرادی چون گیلهامر رئیس شعبه کرمانشاه، گلدوبر توام رئیس شعبه رشت، هارتمان رئیس شعبه اهواز، آلبرت شیندر کفیل بانک پس از برکناری بلات و وست رئیس شعبه زاهدان، ژامس سلینگر و والتر هرشتس به‌عنوان اعضای هیأت مدیره بانک و دکتر اوتو شینوید و شارل کلایه به عنوان هیأت نظارت حضور داشتند.
اما هنگامی که یک سال از قرارداد آقای هورست گذشت، دولت ایران قرارداد وی را تمدید نکرد و موقعیت را مناسب تشخیص داد که مدیریت بانک به عهده یک ایرانی گذاشته شود. برای این کار امیر خسروی در نظر گرفته شد که در بانک‌های اروپایی کار کرده بود و مورد اعتماد شاه بود.در پست‌های پایین‌تر بانک نیز رفته رفته ایرانیان جای آلمانی‌ها را گرفتند.هر چند چنین اقدامی اجتناب‌ناپذیر بود، اما باید سرعت آن را از اثرات سوء ماجرای کورت لیندن‌بلات – فوگل دانست.

منبع: روزنامه ایران