بررسی نظام حاکم بر طراحی تذهیب در نسخ بایسنغری / طیبه بهشتی

1396/3/1 ۰۸:۵۸

از آنجا که به چگونگی ترکیب‌بندی و نظام حاکم بر طراحی تذهیب در نسخ خطی ایرانی تاکنون کمتر توجه شده است، مقالة پیش‌رو کوشیده‌ایم تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی موردی و با استفاده از شیوۀ مطالعة کمّی، از یک‌سو، تذهیب‌های دو نسخة خطی شاهنامۀ مصور وغیرمصور بایسنغری را معرفی و توصیف می‌کنیم و از دیگر سو، نظام حاکم بر طراحی آن را به بحث بگذاریم.

از آنجا که به چگونگی ترکیب‌بندی و نظام حاکم بر طراحی تذهیب در نسخ خطی ایرانی تاکنون کمتر توجه شده است، مقالة پیش‌رو کوشیده‌ایم تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی موردی و با استفاده از شیوۀ مطالعة کمّی، از یک‌سو، تذهیب‌های دو نسخة خطی شاهنامۀ مصور وغیرمصور بایسنغری را معرفی و توصیف می‌کنیم و از دیگر سو، نظام حاکم بر طراحی آن را به بحث بگذاریم. این دو نسخه از آن جهت انتخاب  شد که نه‌تنها دو نمونة بارز از نسخ خطی ساخته‌شده در سبک کتاب‌آرایی بایسنقری است، بلکه از معدود نسخ خطی این سبک از کتاب‌آرایی به‌شمار می‌روند که در گنجینه‌های داخلی حفظ و نگهداری می‌شوند؛ سبکی که به باور عموم پژوهشگران، نمونة بارز هنر کلاسیک در میان سبک‌های کتاب‌آرایی ایرانی است و ویژگی‌هایش بر تمامی سبک‌های پس از خود، از ایران گرفته تا هند مغولی و ترکیة عثمانی، مؤثر واقع شد. نتایج این پژوهش نشان داد که هنرمندان تیموری با بهره‌گیری از برخی قواعد سادة هندسی همچون تقسیم پاره‌خط به بخش‌های مساوی، تقسیم دایره به قاچ‌های برابر، ساختار شبکه‌ای و بهره‌گیری از تناسباتی نظیر 2√/1 و 3√/1 توانستند تذهیب‌هایی زیبا، متناسب و در عین حال ظریف و پرمایه خلق کنند.

دریافت مقاله

منبع: بساتین