انوشیروان ساسانی از پیچیده‌ترین و دشوارترین پژوهش‌های ایران‌شناسی

1396/2/6 ۰۸:۳۵

کتاب «خسرو یکم،انوشیروان ساسانی» تالیف علی‌اصغر میرزایی به بررسی دوران پادشاهی طولانی شاه پرآوازه ساسانی اختصاص دارد.

 
کتاب «خسرو یکم،انوشیروان ساسانی» تالیف علی‌اصغر میرزایی به بررسی دوران پادشاهی طولانی شاه پرآوازه ساسانی اختصاص دارد.

 کتاب «خسرو یکم، انوشیروان ساسانی» تالیف علی‌اصغر میرزایی به بررسی شخصیت، کنش و فرجام وی پرداخته است.
 
کتاب در سه بخش «نگاهی به اوضاع داخلی و خارجی پادشاهی ساسانی از اردشیر پاپکان تا کواد یکم»، «پادشاهی خسروانوشیروان اصلاحات و فرهنگ و تمدن ایران ساسانی» و «انوشیروان، فرمانروای دادگر؛ بزرگمهر، رایزن خردمند» تنظیم شده است.

عصر خسرو انوشیروان از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ

پیشگفتار کتاب به حساسیت دوره انوشیروان اشاره کرده و آورده است: «بررسی تاریخ ایران ساسانی در زمان خسرو انوشیروان یکی از پیچیده‌ترین و دشوارترین پژوهش‌ها در زمینه ایران‌شناسی است. مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که تاریخ ایران ساسانی در زمان خسرو انوشیروان به یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ خود رسیده بود. از زمانی که اردشیر پاپکان در نبرد هرمزدگان در سال 224 م، اردوان چهارم/ پنجم اشکانی را شکست و دو سال پس از آن در تیسفون تاج بر سرنهاد، تا زمان به تخت نشستن خسرو انوشیروان در سال 531 م، مدت زمان درازی از عمر پادشاهی ساسانی و فرمانروایی شهریاران آن بر گستره قلمرو ایرانشهر سپری شده بود.» (ص 17)
 
بخش نخست «نگاهی به اوضاع داخلی و خارجی پادشاهی ساسانی از اردشیر پاپکان تا کواد یکم» در صفحاتی به قشربندی دوره ساسانی اشاره کرده که در سطوری از آن می‌خوانیم: «می‌توان گفت جامعه ساسانی در سیر تاریخی خود، به‌طور کلی از چهار قشر عمده با رده‌ها و لایه‌های درونی هر قشر تشکیل شده بود؛ قشر بالا و ممتاز جامعه شامل دین‌مردان، جنگجویان، بزرگان، نجیب‌زادگان و دبیران می‌شد که شاپور در سنگ‌نوشته‌ غار حاجی‌آباد کازرون به گروهی از این قشرهای فرادست جامعه با نام‌های شهرداران/ شهریاران، واسپوهران/ ویسپوهران، آزاتان و ورزگان/ بزرگان اشاره می‌کند که افتخار حضور در تیراندازی شخص شاه به آن‌ها داده شده است.» (ص 46)
 
 

تصویر متفاوت و متضاد نویسندگان از انوشیروان

کشتار مزدکیان یکی از مطالب قابل بحث بخش دوم «پادشاهی خسروانوشیروان اصلاحات و فرهنگ و تمدن ایران ساسانی» است. کشتاری که سرآغاز اصلاحات در جامعه عصر ساسانی شد. درباره نحوه برخورد انوشیروان با مزدکیان می‌خوانیم: «مورخان ایرانی و عربی، نقطه آغاز اصلاحات را کشتار مزدکیان می‌دانند؛ به این معنی که پس از این رویداد، بی‌درنگ اصلاحات اجتماعی شروع گردید. به گزارش طبری، خسرو دستور داد تا «سران مزدکیان را گردن زدند و اموال‌شان را میان مستمندان تقسیم کردند و بسیاری از آن‌ها را که اموال کسان بگرفته بودند بکشت و اموال را به صاحبانش پس داد؛ و بگفت تا هر مولودی که در نسب وی اختلاف بود و پدر معلوم نبود به کسی که منتسب به او بود ملحق شود و چیزی از مال آن مرد بدو دهند و هر زنی که به زور برده‌اند مهر وی را به غرامت گیرند و کسانش را راضی کنند و زن را مخیر کنند که پیش آن مرد بماند یا زن دیگری شود، مگر آن‌که وی را شوهری باشد که سوی او بازگردد.» (ص 151)
 
بخش سوم به «انوشیروان، فرمانروای دادگر؛ بزرگمهر، رایزن خردمند» اختصاص دارد. مولف درباره «داوری درباره شخصیت خسرو، براساس تضادی که میان گزارش‌های نویسندگان کهن به چشم می‌خورد، کار آسانی نیست. روشن است که دیدگاه و تصویر متفاوت و متضاد نویسندگان رومی و نویسندگان ایرانی و عرب از خسروانوشیروان، با یکدیگر قابل قیاس و جمع بین آن‌ها به آسانی امکان‌پذیر نیست. ملاک قراردادن هر یک از این دیدگاه‌ها برای ارزیابی شخصیت خسرو، به معنای نادیده گرفتن دیدگاه دیگر و چشم‌پوشی از نکات مثبت یا منفی شخصیت خسرو است. اما یک تصویر کلی از هر دو گروه قابل دستیابی است؛ در این‌که هر دو دیدگاه هم داستان‌اند که خسروشاهی مقتدر و نیرومند بوده، به نظر می‌رسد تردیدی نباشد.» (ص 224)

کتاب «خسرو یکم، انوشیروان ساسانی» تالیف علی‌اصغر میرزایی در 308 صفحه، شمارگان 700 نسخه با بهای 28 هزار تومان (جلد گالینگور) از سوی انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.

منبع: ایبنا