1395/11/23 ۱۳:۳۸
انقلاب در ایران، با رهبری مرجع تقلید شیعه آغاز و اوج گرفت و در نهایت، حكومت جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر احكام اسلامی و باورهای شیعه بنیان‌گذاری شد. در جریان انقلاب، روحانیون شیعه سهم بزرگی در هدایت و آگاهی‌بخشی به مردم و هدایت مبارزات داشتند. رهبری اصلی انقلاب اسلامی با یك مرجع تقلید بود و سایر رهبران مبارزه نیز تحصیلكردگان حوزه علمیه بودند.
شجاعت امام(ره) و ظلم‌ستیزی مردم؛ عامل پیروزی انقلاب
انقلاب در ایران، با رهبری مرجع تقلید شیعه آغاز و اوج گرفت و در نهایت، حكومت جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر احكام اسلامی و باورهای شیعه بنیان‌گذاری شد. در جریان انقلاب، روحانیون شیعه سهم بزرگی در هدایت و آگاهی‌بخشی به مردم و هدایت مبارزات داشتند. رهبری اصلی انقلاب اسلامی با یك مرجع تقلید بود و سایر رهبران مبارزه نیز تحصیلكردگان حوزه علمیه بودند. بسیاری از مراجع تقلید وقت نیز با انقلاب همراهی می‌كردند. تعداد زیادی از اساتید و مدرسین حوزه‌های علمیه به خصوص حوزه علمیه قم جزو مبارزان بوده و بیانیه‌هایی علیه سلطنت پهلوی صادر می‌كردند. مهم‌ترین راهپیمایی‌ها علیه نظام سلطنتی در روزهای تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد كه مردم برای عزاداری به خیابان‌ها آمده بودند. مساجد و حسینیه‌ها نیز از پایگاه‌های اصلی مخالفان به شمار می‌رفتند و یكی از مهم‌ترین شعارها و خواسته‌های انقلابیون، طلب حكومت اسلامی یا جمهوری اسلامی بود. بنابراین، اسلامی بودن، عنصری مهم در حركت تاریخی جامعه ایران به سمت انقلاب به شمار می‌آید. حجت‌الاسلام محسن غرویان، پژوهشگر حوزوی و استاد حوزه و دانشگاه نیز بر نقش آموزه‌های اسلامی در تكوین انقلاب صحه می‌گذارد و می‌گوید انقلاب ایران از تئوری‌ها و دیدگاه‌های یك عالم اسلامی و فقیه دینی به نام امام خمینی(ره) برخاسته بود و شاكله ذهنی ایشان در بحث ولایت فقیه، حكومت دینی و همچنین در بحث‌های عرفانی و فلسفی ایشان نیز بر این اساس شكل گرفته بود كه در زمان غیبت امام زمان (عج)، فقیه وظیفه تشكیل حكومت را بر عهده دارد و باید احكام اسلام را اجرا كند. وی ویژگی‌های شخصیتی امام را منحصر به فرد می‌داند و معتقد است امام خمینی(ره) از نظر ذاتی و ژنتیكی یك فرد انقلابی بود و همین ویژگی‌های روحی و ثبات شخصیتی امام(ره) نیز تاثیر خود را بر انقلاب و توانایی ایشان برای تشكیل حكومت اسلامی گذاشت. این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به نهضت امام حسین(ع) و تاثیر آن بر انقلاب ایران می‌گوید مبارزه امام حسین(ع) با یزید و دستگاه سلطنتی معاویه و یزید بن معاویه، پایه‌های فكری امام(ره) بود.
ایده‌های اسلامی چقدر در ایده‌پردازی برای انقلاب موثر بوده است؟
انقلاب ایران، در واقع یك انقلاب فرهنگی بود. انقلابی كه از تئوری‌ها و دیدگاه‌های یك عالم اسلامی و فقیه دینی به نام امام خمینی(ره) برخاسته بود و به هر حال، شاكله ذهنی امام خمینی در بحث ولایت فقیه و بحث حكومت دینی و همچنین در بحث‌های عرفانی و فلسفی ایشان نیز بر این اساس شكل گرفته بود كه در زمان غیبت امام زمان(عج)، فقیه وظیفه تشكیل حكومت را بر عهده دارد و باید احكام اسلام را اجرا كند. بنابراین، تاثیر اسلام و دیدگاه اسلامی در اندیشه‌های امام خمینی(ره) و همچنین در انقلاب اسلامی، از این جهت است كه توضیح دادم و این به اعتقاد من امر روشنی است. تفاوت انقلاب ما نیز با سایر انقلاب‌ها مثل اكتبر ١٩١٧ شوروی یا انقلاب فرانسه در همین شعارها و در نمادهای اصلی انقلاب است و این تفاوت كاملا مبرهن است. در واقع، اسلام و مسلمان بودن علت اصلی موفقیت انقلاب مردم ایران بود.
آیا شرایط خاصی باعث به وجود آمدن بستر فقه حكومت اسلامی در زمان امام خمینی(ره) شد یا این مساله صرفا ناشی از ویژگی‌های منحصر به فرد رهبر انقلاب بود؟
به طور دقیق و صد در صد نمی‌توان این موضوع را مشخص كرد. من معتقد هستم كه هم شرایط به گونه‌ای بود كه انقلاب را اقتضا می‌كرد و هم شخصیت و شاكله فكری و ذهنی امام خمینی(ره) به گونه‌ای بود كه بر این بستر قرار گرفت و شكوفا شد زیرا شرایط جامعه ایران در قبل از انقلاب، شرایط ظالمانه‌ای بود؛ شاه و خاندان پهلوی، حكومت را در دست داشتند و ایران را ملك خود می‌دانستند، آنها مردم را استثمار كرده و با مشی استبدادی خود بدون توجه به مسائل و مشكلاتی كه مردم با آنها دست و پنجه نرم می‌كردند، به زندگی اشرافی و عیش و نوش خود مشغول بودند. سبك زندگی آمیخته با تجمل و اشرافی‌گری دربار در شرایطی كه مشكلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی زیادی در جامعه وجود داشت، خشم مردم را نسبت به خاندان پهلوی برانگیخته بود. بنابراین، به طور عمده فقر مردم و بی‌توجهی پهلوی‌ها به این موضوع، زمینه‌های ظلم‌ستیزی را در جامعه فراهم كرد. هدف اصلی مردم، ساقط كردن رژیم طاغوت و برقراری نظام جمهوری اسلامی و ولایت فقیه بود. در همین شرایط، امام خمینی(ره) نیز با آن اندیشه فقهی و عرفانی- فلسفی‌ای كه در او رشد كرده بود علیه رژیم شاهنشاهی به پا خاست. ایشان قیام بر ضد ظلم و جور را به عنوان یك عمل و تكلیف شرعی تلقی می‌كردند. بنابراین، وقتی این دو عنصر در كنار یكدیگر قرار گرفتند و دست به دست یكدیگر دادند، زمینه‌های انقلاب فراهم شد و انقلاب اسلامی در ایران به وقوع پیوست. در واقع، علت و انگیزه انقلاب اسلامی ایران اعتقاد و ایمان مذهبی مردم بود كه البته امام خمینی(ره) به عنوان فیلسوف، فقیه، متفكر و رهبر سیاسی توانست این اعتقادات و باورها را هدایت و همچنین آنها را متمركز كند. امریكا و دست‌نشانده آن یعنی شاه جامعه ایران را به سمت وابستگی سوق داده بود، در حالی كه امام خمینی(ره) با انقلاب خود جامعه را به سمت اسلام، استقلال، عدالت و انسانیت هدایت كرد.
آرای فقهی امام خمینی(ره) درمورد تشكیل حكومت اسلامی، تا چه حد تحت تاثیر آرای فقهای دیگر بود؟ چه تفاوت‌ها و اشتراكاتی را می‌توان برای آرای آنها قایل شد؟
من خیلی معتقد نیستم كه امام خمینی(ره) در نگاه خود به تشكیل حكومت و به بحث ولایت فقیه، تحت تاثیر شدید اساتید یا معاصران خود بود. به هر حال، بحث ولایت فقیه در كتاب‌های دیگران مثل شیخ انصاری، صاحب جواهر، میرزای نایینی مطرح شده بود اما نه به گستردگی‌ای كه امام خمینی(ره) آن را مطرح كرد و در واقع این امر، منحصر به خود ایشان بود و دیدگاه وسیعی كه امام خمینی در بحث ولایت فقیه داشت. ایشان معتقد بود ولی فقیه مانند پیامبران و امامان وظیفه دارد كه حكومت تشكیل بدهد و به عنوان یك فقیه برای خودشان مسوولیتی را احساس می‌كردند. حرف دیگران این بود كه فقها در حد امور حسبیه ولایت دارند اما امام خمینی(ره) بیش از امور حسبیه قایل به ولایت بود كه تفصیل این مطالب باید در بحث‌های فقهی مطرح شود.
كدام ویژگی امام(ره) باعث شد كه ایشان بتواند یك دستگاه فقهی برای تشكیل حكومت اسلامی پایه‌گذاری كند؟
این نكته را باید در نظر داشت كه امام خمینی(ره) از نظر ذاتی و ژنتیكی یك فرد انقلابی بود. یعنی پرشور، پرحرارت و شجاع و بی‌باك بود. این ویژگی‌های روحی و ثبات شخصیتی امام(ره) نیز تاثیر خود را بر انقلاب و توانایی ایشان برای تشكیل حكومت اسلامی گذاشت. این شهامتی كه در امام باعث رهبری یك حركت انقلابی شد در دیگر فقها وجود نداشت و این باعث شد كه امام جرات و شهامت به خرج دهد و از زندان و شكنجه و برخورد رژیم شاه نترسد و همه اینها را به جان خرید و انقلاب كرد. البته از نظر دیدگاه فقهی، سایر فقها هم مطالب و اصول را می‌دانستند اما شجاعت امام را نداشتند. این نكته را نیز نباید از نظر دور داشت كه فقط دیدگاه فقهی امام(ره) نبود كه در انقلاب تاثیر داشت بلكه مسائل گوناگون شامل دیدگاه فقهی، سخنرانی‌های امام، شجاعت، مردمی بودن و صحبت صریح ایشان با مردم موجب شد مردم به امام اعتماد كنند و دلسوزی كه ایشان نسبت به مشكلات مردم داشتند موجب محبوبیت ایشان در بین مردم شد و سپس این محبوبیت با مظلومیتی كه در پی تبعید شدن‌شان همراه بود، سبب شد تا شخصیت امام به عنوان یك فقیه انقلابی مردمی شناخته شود و این مساله منجر به جذب مردم و همراهی مردم با حركات و تصمیمات انقلابی امام(ره) شد.
در این میان، مكتب تشیع و آموزه‌های آن تا چه اندازه بر مواجهه انقلابیون و نیروهای مختلف با نظام شاهنشاهی، تاثیرگذار بود؟
مكتب تشیع، مكتب امام علی(ع) و امام حسین(ع) بوده و آموزه‌های امام علی(ع) درباره عدالت اجتماعی و آنچه در نهج البلاغه آمده تاثیر زیادی در تفكر امام خمینی(ره) و روحانیون و انقلابیون ایران داشته است. به خصوص مساله مبارزه امام حسین(ع) با یزید و دستگاه سلطنتی معاویه و یزید بن معاویه، پایه‌های فكری امام(ره) بود. ایشان نیز در بیانات خود همیشه می‌فرمودند كه نهضت و انقلاب ما برگرفته از نهضت امام حسین و عاشورا است. ایشان احساس كردند كه در جامعه بدعت‌هایی به وجود آمده و باید علم خود را آشكار كند. از این جهت مانند امام حسین(ع) كه زمانی دیدند توسط یزیدیان بدعت‌هایی در دین پدید آمده، اظهار علم و بعد قیام كردند و نهضت عاشورا پدید آمد. امام هم از همین منظر نگاه كردند و لذا فقه امام با توجه به این جهاد امام حسین(ع) بود كه او را به انقلاب و تغییرنظام هدایت كرد. مردم قبل از انقلاب به عاشورا و سیدالشهدا علاقه داشتند اما امام با تیز بینی و هوشیاری به مصداق یابی پرداختند و عنوان كردند كه یزید این زمان رژیم سلطنتی است و مردم را در مراسم تاسوعا و عاشورا به طرف همان مصداق بسیج كردند و از نیروی مردم استفاده كردند، در واقع امام به روشن‌گری و آگاهی دادن به مردم پرداخت كه برای دفاع از مظلوم در برابر ظلم باید مصداق درست را پیدا كرد و خود، مصداق یابی را برای مردم انجام دادند و نیرو و پتانسیل آنها را به سمت همان مصداق كه براندازی رژیم بود هدایت كردند. بنابراین، فرهنگ انقلابی در تشیع كه فرهنگ اعتراض علیه ظلم و مقاومت در برابر آن است و همچنین نهضت و به پا خاستن علیه ظالمان كه از شاخصه‌های بارز فرهنگ تشیع است، در انقلاب اسلامی ما كاملا تاثیرگذار بود. امام خمینی(ره) عصاره‌ای از فقه و مكتب انبیا و اهل بیت(ع) بود كه چهره حقیقی اسلام و دیانت را در عمل و در قالب نظام ولایت فقیه به مردم عرضه كرد.
منبع: اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید