طب اسلامی و غیراسلامی ندارد

1395/10/15 ۰۷:۱۶

گاهی لازم است برای اینکه چیزی را به مقبولیت عموم برسانیم آن را شکیل کنیم. این شکیل کردن می‌تواند درآمیختن آن با اعتقادات و باورهای افراد هم باشد. این روزها برخی تعارفات در کنار اصرار به این مقبولیت پدیده‌ای را خلق کرده است که ملغمه‌ای از توصیه‌های پزشکی و امتزاج آن با مفاهیم دینی است. این پدیده که طب را به اسلامی و غیرآن تقسیم می‌کند، به واسطه شبکه‌های مجازی بسیار همه‌گیر نیز شده است. بارها متن‌، فایل‌های صوتی و ویدئویی از افراد مختلف درباره اینکه چه بخوریم، چه بکنیم یا چه نکنیم تا فلان مشکل سلامت و جسم و روان ما برطرف بشود، به سمع و بصر هر یک از ما رسیده است.

 زهرا سلیمانی‌اقدم: گاهی لازم است برای اینکه چیزی را به مقبولیت عموم برسانیم آن را شکیل کنیم. این شکیل کردن می‌تواند درآمیختن آن با اعتقادات و باورهای افراد هم باشد. این روزها برخی تعارفات در کنار اصرار به این مقبولیت پدیده‌ای را خلق کرده است که ملغمه‌ای از توصیه‌های پزشکی و امتزاج آن با مفاهیم دینی است. این پدیده که طب را به اسلامی و غیرآن تقسیم می‌کند، به واسطه شبکه‌های مجازی بسیار همه‌گیر نیز شده است. بارها متن‌، فایل‌های صوتی و ویدئویی از افراد مختلف درباره اینکه چه بخوریم، چه بکنیم یا چه نکنیم تا فلان مشکل سلامت و جسم و روان ما برطرف بشود، به سمع و بصر هر یک از ما رسیده است. اما این توصیه‌هایی که مستقیم با سلامت ما در ارتباط است و برای بسیاری دکان‌ها پردرآمد شده تا چه اندازه ریشه در واقعیات علمی و تاریخی و حتی دینی دارند؟
کیارش آرامش پزشک، متخصص پزشکی اجتماعی و دانشیار علوم پزشکی دانشگاه تهران، معتقد است این روزها واژه‌های طب سنتی، طب مزاجی و طب اسلامی به اشتباه به جای هم به کار می‌روند و فروشندگان و اصحاب شبه‌علم با این سه واژه بازی می‌کنند و آنها را به جای هم به کار می‌برند تا از بی‌دقتی و جهالت برای خودشان دکانی دست و پا کنند. از این‌رو روشن‌کردن حدود معنایی و تعریف علم و طب سنتی و نسبت آنها با هم می‌تواند ما را از گیر افتادن در هچل این افراد نجات دهد.

 توصیه‌های آمیخته به جهالت
او در تعریف طب سنتی ذیل یادداشتی در صفحه خود می‌نویسد «طب سنتی مجموعه گسترده و پرتنوعی از انواع و اقسام نظریه‌ها و باورها و عادت‌ها و افسانه‌ها و داروها و روش‌های پزشکی یا شبه‌پزشکی است که در طول تاریخ چندهزار ساله تمدن ایرانی تا پیش از ورود طب مدرن، رواج داشته‌اند و مردم از آنها برای حفظ سلامت و مقابله با بیماری‌ها استفاده می‌کردند.» کیارش آرامش البته بر این نکته هم تاکید می‌کند که این فرهنگ با خرافات، طلسمات و باورهای کهنه و غیرعلمی مردمان پیشین نیز گره خورده است. طب مزاجی هم طبی است که بر پایه نظریه‌ای بنا شده است که مزاج انسان را بر چهار نوع سرد و گرم و خشک و مرطوب تقسیم‌بندی می‌کند، چون به چهار خلط خون و بلغم و صفرا و سودا اعتقاد دارد. اما نکته مهم درباره این طب این است که باوری که بر پایه آن بنا شده سالیان سال است فرو ریخته و نظریه تشکیل عالم از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش که زیربنای این اعتقاد است، منسوخ شده و جای این نظریه علم شیمی و فیزیک و فیزیولوژی آمده است.

 طب اسلامی چیست؟
 طب اسلامی از آن واژه‌های ترکیبی است که نه‌تنها مورد سوءاستفاده قرار گرفته بلکه درک درستی نسبت به آن وجود ندارد. رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اسلام و استاد تاریخ دانشگاه تهران معتقد است که طب اسلامی همان طب سنتی است که برای محبوبیت بیشتر قید اسلامی را به آن افزوده‌اند. آنچه شاید ما بتوانیم اسلامی بخوانیم، چیزی است که از منابع اصیل اسلامی بیرون می‌آید، مانند قرآن. سفارشاتی که در قرآن و دیگر احدایث معتبر در مورد سلامت به آنها اشاره شده دستوراتی است که ذیل بحث اخلاق قرار می‌گیرند و توصیه‌های اخلاقی منوط به حفظ سلامت هستند. از این‌رو می‌توان از اخلاق اسلامی سخن گفت نه طب اسلامی یا چنانچه کیارش آرامش توضیح می‌دهد آنچه به معنای لزوم و توصیه به حفظ سلامت با بهترین روش‌های در دسترس است، اخلاق پزشکی نام دارد.

 نادیده‌گرفتن علم تاریخ و علم حدیث
نکته‌ای که در این نوع رفتارها برای روشن شدن افکار به آن اشاره می‌شود، ارجاع دادن عقلی احادیث جعلی است که به واسطه آنها می‌خواهند فرافکنی کنند و باورهای اشتباه خود را به خورد مردم بدهند. بهره‌مندی از حدیث و کتاب خود علمی را می‌طلبد که کار هر کسی نیست. علم استفاده از تاریخ نیازمند آموختن و تربیت شدن است تا فرد بتواند تاریخ، زمینه و زمانه نقل‌ها را بیرون بکشد و صحت و سقم آن را دریابد. نکته دیگر نگاه عقلی و تاریخی به چنین باورهایی است. طب اسلامی که به اعتقاد کیارش آرامش و رسول جعفریان همان توصیه‌های دربردارندهروش‌های طب سنتی و مزاجی رایج در قرون پیش از گسترش علم تجربی است، مانند هر علم دیگری مراحل تکمیلی خود را گذرانده و به دانش زمانه خود گره خورده است. از این‌رو نمی‌توان چندین سال پیشرفت دانش را نادیده گرفت.درنتیجه می‌توان گفت طب به‌عنوان یک علم و مبتنی‌بر شواهد تجربی، نه اسلامی دارد نه غیر اسلامی، درواقع یک طب معقول و مبتنی‌بر شواهد و علم داریم که مسلمان و غیرمسلمان از آن استفاده می‌کنند و اگر فرقی هم باشد در اخلاقیات و ارزش‌هاست نه در ابزار و روش‌ها.

منبع: فرهیختگان