کتابخانه‌ سلیمانیه و کتابخانه‌های وابسته / حسین متقی

1395/10/1 ۰۹:۲۸

در کتابخانه‌ سلیمانیه و کتابخانه‌های وابسته، بر اساس برآوردها (2005 میلادی) بین 80000 تا 90000 دستنویس وجود دارد که از این تعداد، حدود 50000 تا 60000 به زبان عربی، 20000 به زبان ترکی عثمانی و 10000 نسخه هم به زبان فارسی و نیز تعدادی هم زبان‌های دیگر است.

در کتابخانه‌ سلیمانیه و کتابخانه‌های وابسته، بر اساس برآوردها (2005 میلادی) بین 80000 تا 90000 دستنویس وجود دارد که از این تعداد، حدود 50000 تا 60000 به زبان عربی، 20000 به زبان ترکی عثمانی و 10000 نسخه هم به زبان فارسی و نیز تعدادی هم زبان‌های دیگر است. گفته شد با احتساب رساله‌های درونی مجموعه‌ها، تعداد عناوین آن بایستی بین 250000 تا 300000 عنوان بالغ گردد. دستنویس‌های موجود در کتابخانه سلیمانیه (تا 2005) مشتمل بر بیش از 131 کلکسیون بوده و از این تعداد، 117 مجموعه مربوط به کتابخانه‌های جامع‌های (= مساجد) مختلف، عمدتاً شهر استانبول می‌باشد که در اواخر دوره امپراتوری عثمانی و سال‌های نخستین استقرار جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاتورک و 14 مجموعه دستنویس دیگر نیز در دوره جمهوریت، طی سال‌های 1935-1985، به تدریج به این کتابخانه بزرگ انتقال یافته است که با نام مخصوصی، در این کتابخانه‌ عامره نگهداری می‌گردند. اسامی برخی از این کلکسیون‌ها عبارتند از: <ابراهیم افندی (315 عربی، 136 ترکی، 4 فارسی)، احسان محوی (8 ترکی)، احمد آنلاتان، ارزنجان یازمالاری، ارسلان قاینارداغ، ازمیر یازمالاری (535 ← عربی، 312 ترکی، 49 فارسی)، ازمیرلی اسماعیل حقّی (193 عربی، 67 ترکی، 6 فارسی)، ازمیرلی مصطفی افندی (5 عربی)، شیخ الاسلام اسعد افندی (2397 عربی، 1069 ترکی، 232 فارسی)، اسعد افندی مدرسه‌سی (178 عربی، 9 ترکی، 1 فارسی)، اسماعیل اؤزتؤرک، اسمیخان سلطان (453 عربی، 40 ترکی، 28 فارسی)، اصحاب خیر وقفی، افغانی شیخ علی حیدر افندی (28 عربی، 3 ترکی)، اکرم قارادنیز، آنتالیا تکه‌لی اوغلی (845 عربی، 127 ترکی، 25 فارسی)، ایاصوفیا (3285 عربی، 1518 ترکی، 250 فارسی)، ایاد محمّد افندی (2 عربی)، ایوب سلطان جامعی، پرتوپاشا <سلیمیه> (429 عربی، 159 ترکی، 77 فارسی)، پرتو نهال <والده سلطان جامعی> (267 عربی، 117 ترکی، 16 فارسی)، بغدادلی وهبی افندی (1275 عربی، 187 ترکی، 144 فارسی)، ترجمان گازته‌سی، ترنو والی (231 عربی، 43 ترکی، 12 فارسی)، جارالله افندی (2051 عربی، 96 فارسی، 47 ترکی)، جلال اوکتن (7 عربی، 3 فارسی، 1 ترکی)، چلبی عبدالله افندی (260 عربی، 99 ترکی، 24 فارسی)، چورلیلی علی پاشا (371 عربی، 8 ترکی، 4 فارسی)، حاجی بشیرآغا (564 عربی، 62 ترکی، 5 فارسی)، حاجی بشیر آغا <ایوب> (176 عربی، 9 ترکی، 8 فارسی)، حاجی رشید بیک (17 ترکی، 2 عربی)، حاجی علی صائب افندی، حاجی محمود افندی (2354 عربی، 1887 ترکی، 246 فارسی)، الحاج مصطفی افندی، حافظ احمدپاشا (35 عربی، 1 ترکی)، حالت افندی (451 عربی، 291 ترکی، 79 فارسی)، حالت افندی علاوه‌سی (117 عربی، 110 ترکی، 83 فارسی)، حسن حُسنی پاشا (815 عربی، 168 ترکی، 69 فارسی)، حسن خیری و عبدالله افندی (76 عربی، 64 ترکی، 2 فارسی)، حسیب افندی تکیه‌سی (22 عربی، 13 ترکی، 2 فارسی)، حسین کاظم بیک (5 ترکی، 3 عربی، 2 فارسی)، حفید افندی (295 عربی، 129 ترکی، 30 فارسی)، حفید افندی علاوه‌سی (35 عربی، 2 فارسی، 1 ترکی)، حکیم اوغلی علی پاشا (708 عربی، 133 ترکی، 87 فارسی)، حکیم اوغلی علی پاشا جامعی، حمیدیه (1110 عربی، 302 ترکی، 78 فارسی)، حمیدیه مرقعات، خدیوی اسماعیل پاشا (1 فارسی)، خرپوت یازمالاری (427 عربی، 12 ترکی، 4 فارسی)، خسرو پاشا (414 ترکی، 261 عربی، 39 فارسی)، خلیل پاشا گؤرپینار، دارالمثنوی (335 عربی، 122 ترکی، 15 فارسی)، داماد ابراهیم پاشا (1094 عربی، 44 فارسی، 33 ترکی)، دنیزلی (447 عربی، 28 ترکی، 5 فارسی)، دوسیه‌لر، دوغوملو بابا (105 ترکی، 98 عربی، 1 فارسی)، رستم پاشا (162 عربی، 3 فارسی، 2 ترکی)، رشید افندی (796 عربی، 308 ترکی، 74 فارسی)، رئوف یکتا، رئیس‌الکتّاب مصطفی افندی (1069 عربی، 64 فارسی، 62 ترکی)، زهدی بیک (63 ترکی، 37 عربی، 18 فارسی)، سامی بنلی، سِرِز (1420 عربی، 329 ترکی، 61 فارسی)، سرویلی (219 عربی، 8 ترکی، 5 فارسی)، سزایی ترکمان، سعدالدین مؤبتغی وقفی، سعدالدین سرزلی امید ارک، سلطان احمد اول (101 عربی، 6 فارسی، 1 ترکی)، سلیمانیه (970 عربی، 35 ترکی، 7 فارسی)، سلیمانیه مرقعات، سلیمیه (665 نسخه)، سهیل اؤنور، سید نظیف افندی (41 عربی، 4 فارسی، 1 ترکی)، شاذلی تکیه‌سی (69 عربی، 46 ترکی، 2 فارسی)، شریف محی‌الدین تارقان، شمسی فاتح گؤنرن، شهزاده محمّد (108 عربی)، شهید علی پاشا (2538 عربی، 149 فارسی، 148 ترکی)، صالحه خاتون (129 عربی، 41 ترکی، 7 فارسی)، طاهر آغا تکیه‌سی ←  (68 عربی، 39 فارسی، 36 ترکی)، طریق گؤکمن، طورخان والده سلطان (318 عربی، 17 فارسی، 3 ترکی)، عاشر افندی (357 عربی، 77 ترکی، 20 فارسی)، عاطف افندی (3228 نسخه)، عبدالغنی آغا، عثمان خلدی اؤزتؤرکلر، عشّاقی تکیه‌سی (22 ترکی، 9 عربی، 1 فارسی)، عشاقی درگاهی (313 نسخه)، علی سویل آکای، علی غالب بیک، عموجه زاده حسین پاشا (439 عربی، 9 فارسی، 8 ترکی)، عمر سیندال، گلیبولی طاهر افندی (12 عربی، 9 ترکی، 5 فارسی)، غلطه مولوی دیوان ..، فتوکپی، فیض الله پاشا، قاضی زاده برهان‌الدین (24 عربی، 7 ترکی، 2 فارسی)، قاضی زاده محمّد افندی (465 عربی، 58 ترکی، 44 فارسی)، قره چلبی زاده حسام‌الدین (340 عربی، 11 ترکی، 6 فارسی)، قصیده‌چی زاده سلیمان سرّی افندی (342 عربی، 85 ترکی، 8 فارسی)، فاتح (4399 عربی، 437 ترکی، 383 فارسی)، قلیچ علی پاشا (919 عربی، 59 ترکی، 9 فارسی)، کمال ادیب کؤوکچی‌اوغلو، کوپریلی (2775 نسخه)، گلنوش والده سلطان (66 عربی)، گیره‌سون یازمالاری (167 عربی)، لالا اسماعیل افندی (263 عربی، 247 فارسی، 244 ترکی)، لاله‌لی جامعی (3414 عربی، 221 ترکی، 75 فارسی)، لوحه‌لر، محمّدآغا جامعی (139 عربی، 2 ترکی، 1 فارسی)، محمّد حلمی و محمّد فهمی (195 عربی، 55 ترکی، 2 فارسی)، محمد صفایهی، محمّدعارف و محمّدمراد افندی (85 عربی، 52 فارسی، 47 ترکی)، محمد نصرت گیره‌سونلی، محمد نوری افندی، محمود پاشا (351 عربی، 6 فارسی، 2 ترکی)، مراد بخاری تکیه‌سی (262 عربی، 34 فارسی، 13 ترکی)، مرادملا، مسیح پاشا (111 عربی، 6 ترکی، 1 فارسی)، مصلّی مدرسه‎‌سی (147 عربی، 6 فارسی، 5 ترکی)، معمّر اؤلکر، ملاچلبی (135 عربی، 9 ترکی، 2 فارسی)، مهرشاه سلطان (234 عربی، 199 ترکی، 10 فارسی)، موغلا یازمالاری (220 عربی، 66 ترکی، 24 فارسی)، مغله‌لی خوجه مصطفی افندی، نافذپاشا (321 عربی، 160 ترکی، 132 فارسی)، نجیب اردم، حضرت نصوحی درگاهی (1710 نسخه)، نورالدین آغا، نورعثمانیه (5052 نسخه)، نوری آرلاسز، وقفی نامعلوم، هاشم پاشا (52 ترکی، 24 عربی، 10 فارسی)، یازما باغشلار (3079 عربی، 1057 ترکی، 154 فارسی)، یحیی توفیق مدرسه‌سی (277 عربی، 70 ترکی، 21 فارسی)، ینی اثرلر، ینی جامع (1132 عربی، 38 فارسی، 31 ترکی)، ینی مدرسه (144 عربی)، یوزگات یازمالاری (721 عربی، 40 ترکی، 6 فارسی)، یوسف آغا (367 عربی، 4 ترکی، 1 فارسی) و جز آنها>. باید افزود در سال‌های اخیر با انتقال مجموعه‌های جدید، کلکسیون‌ها بالغ بر 174 گردیده است. باید دانست که از مجموعه نسخ خطّی این کتابخانه، استثناءاً دستنویس‌های پنج کتابخانه شامل کتابخانه‌های کوپریلی، نورعثمانیه، راغب پاشا، عاطف افندی در استانبول و کتابخانه حاجی سلیم آغا در اسکودار (40 کیلومتری بخش آسیایی استانبول) در محلّ خویش، امّا زیر نظر کتابخانه بزرگ سلیمانیه اداره می‌گردد.

منبع: کتابشناسی فهارس دستویس‌های اسلامی کتابخانه‌های جهان، حسین متقی، چاپ قم، کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی (زه)، 1393ش، ج2، صص352-354.