مکتب نگارگری بخارا / مسعود زبانران

1395/8/16 ۰۹:۲۱

سلسلۀ شیبانیان (ازبکان) از سال 905 هـ.ق تا سال 1007 هـ.ق در ماوراءالنهر حکومت کردند . آنها نسبت خود را به شیبان از فرزند کهتر جوجی از فرزندان چنگیز می رساندند. بخارا (همراه با سمرقند) یکی از دو شهر عمدهٔ تاجیک نشین و فارسی‌زبان ازبکستان است.

سلسلۀ شیبانیان (ازبکان) از سال 905 هـ.ق تا سال 1007 هـ.ق در ماوراءالنهر حکومت کردند . آنها نسبت خود را به شیبان از فرزند کهتر جوجی از فرزندان چنگیز می رساندند. بخارا (همراه با سمرقند) یکی از دو شهر عمدهٔ تاجیک نشین و فارسی‌زبان ازبکستان است. پنجمین شهر بزرگ ازبکستان و مرکز استان بخارا است. شهر بخارا در جلگهٔ واقع در مسیر سفلای رود زرافشان و کنار کانال شاهرود (شهر رود) و همچنین در کنار جادۀ ابریشم واقع است.

هرات دو سال بعد از مرگ سلطان حسین ( 885 هـ.ش – 911 هـ.ق ) به دست غارتگران ازبک که در رأس آنها شیبک خان قرار داشت ، سقوط  کرد. شیبک خان مرکز حکومتی‌اش را از هرات به بخارا منتقل کرد ، اما حکومت ازبک ها زیاد دوام نیاورد و در سال 887 ه.ش به دست شاه اسماعیل صفوی ( تاج گذاری 880 هـ.ش در تبریز) سرنگون گشت. در این زمان بسیاری از هنرمندان به تبریز و بخارا مهاجرت کردند و عده ای هم در هرات باقی ماندند.

 از جمله محمد مؤمن که در یک نسخۀ خطیِ بر جای مانده از اوایل قرن 11 هجری ، آثار تصویری او دیده می شود.

در سال 913 هـ.ش قوم ازبک برای بار دوم بر هرات استیلا پیدا کردند و آنجا را مورد تاخت و تاز و غارت خود قرار دادند. به دنبال این تهاجم تعدادی از هنرمندان و نقاشان که در هرات باقی مانده بودند به بخارا مهاجرت کردند.بدین سان مکتب نقاشی بخارا شکل گرفت. تعداد آثار هنرمندان بخارا بسیار کم است . در رأس هنرمندان این مکتب ، محمود مُذهب بود که آثار باقی مانده از این استاد در سال 1309 هـ . ش در نمایشگاهی در لندن به معرض نمایش گذاشته شد.

از آثار دیگر این هنرمند که در سال 915 هـ . ش در بخارا کار شده است ، یک نسخه خطی مصور شده از خمسه نظامی است که در کتابخانه ی ملی پاریس نگهداری می شود.

یکی دیگر از هنرمندان این دوره عبدالله نقاش است (953 هـ . ش) که در نسخه ی خطی دیوان جامی از مجموعه دِموت ، آثار این هنرمند به چشم می خورد ، او صورتها را بسیار ظریف نقاشی کرده است. عبدالله از شاگردان محمود مُذهب بود.

ویژگیها :

تداوم نقاشی های بهزاد همراه با خصوصیات نقاشی محلی بخارا , مجموعا خصوصیات نقاشی بخارا را بوجود آوردند. از ویژگیهای این مکتب ، ثابت بودن رنگها و تابش آن است. خصوصیاتی از قبیل غنی بودن و خلوص رنگ ها که بیشتر، به کار گیری جزئیات و استفاده از شکل های ساده را شامل می شد. پیکره های کوتاه قد و ساختمان ها از روبه رو و معمولا زمینهٔ حاشیه های این تصاویر با تشعییر ساخته و پرداخته می شد.

آثار:

تحفة الابرار جامی ، مخزن الاسرار نظامی (۹۵۲ ه.ق) و بوستان سعدی (۹۵۶ ه.ق) از مهمترین آثار این دوره است. با مقایسه یک نسخه خطی بوستان سعدی که در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می شود و در سال 933 هجری در بخارا روی آن کار شده است ، با یک نسخه خطی بوستان سعدی که تصاویر آن به وسیله ی بهزاد نقاشی شده و هم اکنون در کتابخانه مصر نگهداری می شود ، می توان به شباهت زیاد آثار مکتب بخارا با نقاشی های بهزاد پی برد.

مکتب بخارا مدت طولانی دوام نیاورد و در انتهای قرن دهم هجری رو به فنا گذاشت ولی تاثیر بسیار زیادی بر مکتب های نگارگری  بعد از خود بر جای نهاد.

نگاره درویش ، قرن 11 هجری برابر با قرن 16 میلادی ، منسوب به مکتب بخارا( 40 * 26 سانتیمتر)

نگاره محمد خان شیبانی ، قرن 11 هجری برابر با 16 میلادی ، منسوب به مکتب بخارا ( 14.6*12.7 سانتیمتر)

نگاره یی از بوستان سعدی ، منسوب به مکتب بخارا

نگاره یی از بوستان سعدی ، منسوب به مکتب بخارا

منبع: بساتین