ارگ تهران، سرشار از تاریخ

1395/6/28 ۰۸:۴۴

مجموعه تاریخی ارگ تهران، ده هزارمین اثر ثبت شده در فهرست آثار تاریخی کشور است که حافظه نیرومندی از گذشته تاریخی تهران به شمار می‌آید. محدوده این محله، اکنون از شمال به میدان و خیابان امام خمینی (ره)، از شرق به خیابان ناصر خسرو، از غرب به خیابان خیام و از جنوب به خیابان پانزده خرداد محدود می‌شود. درازای این محله از شمال به جنوب حدود ۹۰۰ متر و از غرب به شرق نزدیک به ۵۰۰ متر است که گستره‌ای حدود ۴۵ هکتار را دربرمی‌گیرد.

 منابع تاریخی درباره دارالخلافه ناصری چه روایت می‌کنند
 

مجموعه تاریخی ارگ تهران، ده هزارمین اثر ثبت شده در فهرست آثار تاریخی کشور است که حافظه نیرومندی از گذشته تاریخی تهران به شمار می‌آید. محدوده این محله، اکنون از شمال به میدان و خیابان امام خمینی (ره)، از شرق به خیابان ناصر خسرو، از غرب به خیابان خیام و از جنوب به خیابان پانزده خرداد محدود می‌شود. درازای این محله از شمال به جنوب حدود ۹۰۰ متر و از غرب به شرق نزدیک به ۵۰۰ متر است که گستره‌ای حدود ۴۵ هکتار را دربرمی‌گیرد. این محله از نظر تاریخی، بسیار پراهمیت است و یادمان‌هایی فراوان از گذشته نزدیک ایران در خود دارد. برای مثال دارالفنون، نخستین مدرسه علوم جدید، در این محل بنیان گذارده و نیز نخستین پارک همگانی تهران در این محدوده ساخته شد. شمس‌العماره که زمانی بلندترین ساختمان تهران بود، در محله ارگ استوار شد و نخستین موزه عمومی تهران و نیز تکیه دولت، مهم‌ترین بنای مذهبی شهر، در این محدوده استقرار یافت. همانگونه نیز که در سفرنامه ادوارد پولاک بررسی کردیم، پیش از این و در سال‌هایی نه چندان دور، ارگ تهران از شرق به محله عودلاجان، از جنوب به محله بازار و سنگلج، از غرب به محله سنگلج و از شمال به زمین‌های بیرون دروازه‌های شهر محدود می‌شد. محله ارگ در گذشته مهم‌ترین محله تهران برشمرده می‌شد و مجموعه‌ای از دستگاه‌ها و ارگان‌های مهم دولتی را در خود جای داده بود. ارگ تهران نیز همانند دیگر قلعه‌های شهری، تاسیسات جداگانه دفاعی داشته و لبه‌های حصار و برج‌های اطراف ارگ تهران از معماری ویژه برخوردار بوده است. چنانچه از عکس‌های تاریخی برمی‌آید، لبه‌های حصار از خشت خام ساخته شده و کنگره‌دار بوده است. بخش‌هایی از نمای برج نیز با آجرهای نقش‌دار تزیین شده بود. احتمالا اینگونه آرایش سطوح را باید به دگرگونی‌های گوناگون ارگ نسبت داد که عمدتا در دوره ناصرالدین شاه قاجار و در چند مرحله صورت گرفته است. برای آشنایی بیش‌تر با محله‌های تهران روزگار قاجار می‌توان افزون بر سفرنامه‌هایی مانند  «مسافر تهران» از سکویل‌وست و «ایران و ایرانیان» از ادوارد پولاک، به سراغ کتاب‌هایی دیگر نیز رفت.‌ کتاب‌های «طهران قدیم» از جعفر شهری، «سرگذشت تهران» از حسین شهیدی و «پرسه در دارالخلافه» از داریوش شهبازی، از آن‌جمله‌اند. کتاب «طهران قدیم» چندین جلد است و خواندن آن هرچند زمانی زیادی می‌خواهد اما آگاهی‌هایی ارزشمند به خواننده می‌دهد. بخش‌های آن همچنین تفکیک شده و می‌توان فقط به سراغ بخش مورد نظر رفت. «سرگذشت تهران» از آن‌رو که در اصل برای تهیه برنامه‌ای با نام «تهران در گذر زمان» در رادیو فراهم شده است می‌تواند محتوایی جذاب‌تر و خلاصه‌تر داشته باشد. بخش‌های گوناگون کتاب اهمیت دارد اما بخش سوم آن که درباره مکان‌هایی مثل بازار، خیابان لاله‌زار، باغ نگارستان و قصر قاجار است، جذابیتی ویژه خواهد داشت. کتاب «پرسه در دارالخلافه» در کنار این دو منبع تاریخی، بر اساس مجموعه یادداشت‌هایی پراکنده با محوریت تاریخ و جغرافیای تهران، شناختی از تهران قدیم به دست می‌دهد. کتاب، در چهار موضوع «اماکن»، «اشخاص»، «مراسم» و «گوناگون» تنظیم شده است. شهبازی در کتابش همچنین زنان مشهور پایتخت را نیز بررسی کرده است.

منبع: شهروند