یادی از استاد عبدالحسین حائری

1395/6/2 ۰۸:۱۹

استاد عبدالحسین حائری (1306-1394) فرزند میرزا احمد همدانی حائری از علمای برجستۀ حوزوی و جدّ مادریش حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیانگذار حوزۀ علمیه قم بود. مرحوم حائری دروس مقدماتی ادب عربی مانند الفیه، شرح سیوطی، حاشیۀ منطق ملاعبدالله، قوانین میرزای قمی و شرح لمعه را نزد دایی خود مرحوم شیخ مرتضی حائری گذراند. وی دروس خارج فقه و اصول را نزد آقایان سید محمد خوانساری، حجت، صدر و بروجردی با موفقیت طی کرد و در سن 24 سالگی به درجۀ اجتهاد نایل آمد.

استاد عبدالحسین حائری (1306-1394) فرزند میرزا احمد همدانی حائری از علمای برجستۀ حوزوی و جدّ مادریش حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیانگذار حوزۀ علمیه قم بود.

مرحوم حائری دروس مقدماتی ادب عربی مانند الفیه، شرح سیوطی، حاشیۀ منطق ملاعبدالله، قوانین میرزای قمی و شرح لمعه را نزد دایی خود مرحوم شیخ مرتضی حائری گذراند. وی دروس خارج فقه و اصول را نزد آقایان سید محمد خوانساری، حجت، صدر و بروجردی با موفقیت طی کرد و در سن 24 سالگی به درجۀ اجتهاد نایل آمد.

آن مرحوم در سال 1330 به تهران عزیمت کرد و به رغم مخالفت دوستان پیشکسوت و هم کسوت، لباس دینی را از تن درآورد و جذب کتابخانۀ مجلس برای فهرست نویسی نسخ خطی شد. در سال 1336 به استخدام کتابخانه درآمد و بیش از نیم قرن در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی مشغول به خدمت بود.

امروز یکم شهریور، نخستین سالگرد درگذشت این استاد فهرست‌نگار، نسخه‌شناس، کتابشناس و رئیس اسبق کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی است.

استاد عبدالحسین حائری از آن دست انسانهاست که بزرگترین ویژگی او انتخاب اوست و بر سر این انتخاب، عمر خود را تقدیم کرده است. او با جایگاه علمی، خانوادگی و اجتماعی، زیباترین راه را برگزیده است. آنچه از زندگی او می‌توان آموخت یک نکته بیش نیست و آن عشق است، عشق به انسان و آگاهی و تعالی او. استاد سالها در حوزۀ مقدسه قم با فقه، اصول، فلسفه و اخلاق به سربرد و در تداوم آن به بازشناسی منابع این علوم تغییر مسیر داد. انتخابی چنین بزرگ، او را به بیش از نیم قرن تلاش در کتابخانۀ مجلس و کتاب‌پژوهی و نسخه‌شناسی و تربیت شاگردان رهنمون گردانید.

آنچه در ادامه می خوانید بخشی از سخنان سید علی آل داوود است که در مراسم بزرگداشت استاد عبدالحسین حائری بیان شد:

حائری از راهنمایی محققان واقعی و دانشجویان جوان به هیچ وجه ابا نداشت

سه سال پیش از انقلاب استاد عبدالحسین حائری به ریاست کتابخانۀ مجلس برگزیده شد، اما او از سالها قبل مسئولیت بخش خطی این کتابخانه را بر عهده داشت. بخش خطی همواره قلب تپندۀ کتابخانۀ مجلس یعنی از ابتدای تأسیس آن بوده است زیرا بنیانگذاران کتابخانه از همان آغاز یعنی از سال 1302 شمسی به درستی به اهمیت نسخ خطی پی برده و آنها را مهم ترین منبع و مأخذ برای تدوین تاریخ جامع ایران و تاریخ فرهنگ ایران در تمام ابعاد و زمینه ها می دانستند.

روزی که حائری از قم به تهران آمد و با ترک کسوت روحانیت و پس از کوتاه زمانی کار در بازار، در کتابخانۀ مجلس به کار پرداخت کسی تصور نمی کرد دوران اشتغال این جوان فاضل قم درس خوانده و به درجۀ اجتهاد رسیده بیش از 50 سال در کتابخانۀ مجلس به طول خواهد انجامید.

حائری از همان روزهای نخستین کار در کتابخانۀ مجلس بیش از هر کار به شناسایی نسخه های خطی ناشناخته پرداخت و این کار را با چنان صبر و حوصله ای ادامه داد که صبر همگان را به سر آورد. او روزها و ماه هاو در مواردی سالها می کوشید مشکلات یک نسخۀ ناشناخته را گشوده و آن را به کتابشناسان و محققان معرفی کند. تأملات وی در این موارد البته همواره انتقادات زیادی را متوجه او ساخته است.

انتقادی که اکنون می توان به او داشت این است که حداقل می بایست موجودی نسخ خطی کتابخانه را به صورت فهرستواره تهیه و تدارک دیده و در اختیار علاقه مندان قرار دهد تا دیگران بتوانند بر اساس آن موضوع تحقیقات و پژوهش های خود را معین کرده و از منابع مذکور استفاده نمایند. اما حایری مخالف تهیۀ این فهرستواره بود و عقیده داشت ماحصل این کار عجولانه وارد شدن اشتباهات متعدد در اسامی کتب و نام مؤلف آنهاست و مضار آنها بیش از فواید آن است.

وی افزود: حائری را در سالهای پس از انقلاب به ضمت در ارائۀ کتب خطی به خواستاران و مراجعه کنندگان معرفی کرده اند. من خود سالیان متمادی با آن روانشاد دوستی و معاشرت مداروم داشته ام و از محضر او بهره برده ام . سالیان از سالهای قبل از انقلاب و حداقل از سال 1349 که به کتابخانۀ مجلس آمد و شد پیدا کرد. در ان ادوار رفتار حائری و طالبان نسخه های خطی همواره توأم با مهربانی و راهنمایی و معرفی نسخه ها بود. در ادوار پس از انقلاب اکثر قریب به اتفاق جویندگان و خواستاران نسخ خطی، محققان و  کسانی بودند که با نسخه آشنایی کافی داشته و می دانستند چگونه باید از نسخۀ مزبور که ارزنده است و ارزش هنری دارد استفاده کرد به گونه ای که به آن آسیب نرسد.

بعد از انقلاب هرچه جلوتر آمدیم گروه خواستاران نسخه های خطی سیل وار فزونی یافت. آنهم اکثر کسانی که حتی تا زمان مراجعه به کتابخانه نامی از نسخۀ خطی نشنیده و صرفاً برای ارائۀ تکالیف درسی دانشگاهی و تدارک پایان نامه با کمالی عجله قصد استفاده از نسخه ها را داشتند. این سیل خروشان نسخه جویان را وادار کرد در این زمینه سخت گیری کند. سخت گیری که به نظر این جانب و کتابداران در آن سالها باید شیوۀ مرضیۀ هر گنجینۀ نسخۀ خطی قرار گیرد. در غیر این صورت ممکن بود نسخه ها در اثر عدم آشنایی مراجعان خسارت و یا از بین برود. در مقابل حائری از راهنمایی محققان واقعی و دانشجویان جوان به هیچ وجه ابا نداشت، بلکه ساعت ها با آنان به مباحثه می پرداخت و روش تحقیق و آئین مقاله نویسی و پایان نامه نویسی را به آنان آموزش می داد.

منبع: میراث مکتوب