نظری بر " دولت ها و سلسله های حاکم بر قلمرو اسلام " در گفت و گو با دکتر سجادی

1395/5/2 ۱۱:۵۹

 نظری بر

دبا: به تازگی کتاب "دولت ها و سلسله های حاکم بر قلمرو اسلام" تالیف و ترجمه و تکمیلِ دکتر صادق سجادی توسط انتشارات کتاب رایزن چاپ و منتشر شده است. به همین مناسبت گفت و گویی با دکتر صادق سجادی معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی انجام دادیم که از نظر شما می گذرد.


دبا: به تازگی کتاب "دولت ها و سلسله های حاکم بر قلمرو اسلام" تالیف و ترجمه و تکمیلِ دکتر صادق سجادی توسط انتشارات کتاب رایزن چاپ و منتشر شده است. به همین مناسبت گفت و گویی با دکتر صادق سجادی معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی انجام دادیم که از نظر شما می گذرد.

****

در آغاز دکتر سجادی دربارۀ تاریخچۀ این کتاب گفت: کتاب " تاریخ دولتها و سلسله های حاکم در قلمرو اسلام " دارای یک تاریخچه و داستانی است. در مقدمۀ کتاب، دربارۀ ترجمه و تالیف و تکمیل کتاب، ماجرا را نسبتا به تفضیل نوشته ام اجمالا عرض کنم که این کتاب خیلی وقت پیش اولین بار توسط استنلی لین پل نوشته شده است. لین پل سکه شناس برجسته ای بود و کاتالوگ هایی را که او از سکه های اسلامی ترتیب داده یکی از بهترین کارهایی است که در این زمینه شده است . این کتاب بیش از بیست جلد است. لین پل مدتها رئیس بخش سکه شناسی موزۀ بریتانیا بود از طریق همین سکه شناسی متوجه اختلافاتی در باب نام و لقب و سنوات حکومت حاکمانی که در نقاط مختلف قلمرو اسلام حکومت داشتند، شد. وی کوشید که فهرستی از سلسله ها و حاکمان سلسله هاو سنوات حکومت و نام لقب درست آنها تهیه کند. از آن طرف بارتولد محقق روس که سالهای دراز مخصوصا دربارۀ تاریخ آسیای مرکزی در عصراسلامی کار کرده بود، این کتاب را بر اساس تحقیقات میدانی و تحقیقات کتابخانه ای خودش تکمیل کرد؛ یعنی سلسله های مربوط به آسیای مرکزی و تحقیقاتی که در آن زمینه ها کرده بود را به کتاب لین پل اضافه و آن را به روسی ترجمه کرد. این دو متن به دست خلیل ادهم – مورخ ترک – افتاد. او هم که تحقیقات وسیعی مخصوصا دربارۀ سلسله های آسیای صغیر و امپراطوری عثمانی کرده بود؛ کتاب اخیر را به ترکی ترجمه کرد و سلسله های آسیای صغیر یا بعضی سلسله های دیگر که در آن کتاب نیامده بود به آن اضافه کرد. سالها بعد احمد سعید سلیمان محقق مصری این کتاب را به عربی ترجمه کرد و سلسله های شمال آفریقا ومخصوصا حکومت هایی را که بعد از انقراض امپراطوری عثمانی  در خاورمیانه و شمال آفریقا و اروپا مستقل شدند به عنوان حکومتها و دولتهای جدید در این کتاب آورد. من در سال 1365 عینا این کتاب را ترجمه و چاپ کردم که جزو کتب درسی شد و خیلی زود فروش رفت و نایاب شد. منتها همیشه در این فکر بودم که تحولات جدید خاورمیانه و جمهوری های اتحاد شوروی را وارد کتاب کنم، خصوصا وقتی که شوروی منقرض شد و جمهوری های سابق شوروی به صورت دولت ها و کشورهای مستقل درآمدند، افزون بر تحولاتی که مخصوصا بعد از جنگ دوم در خاورمیانه رخ داده بود.

 

 دکتر سجادی افزود:  بنابراین چاپ اخیر دولت ها و سلسله های حاکم در قلمرو اسلام شامل آن سلسله هایی است که لین پل، بارتولد، خلیل ادهم و احمد سعید سلیمان اضافه کرده بودند و علاوه بر آن قریب به چهل دولت دیگر که در این نیم قرن اخیر در قلمرو اسلام پدید آمده و من به کتاب اضافه کرده ام. آن اطلاعات قدیمی لین پل وبارتولد و خلیل ادهم  را هم بر اساس تحقیقات جدید آثاری که پدید آمده و مقالاتی که خودم در طی این سی و اندی سال نوشته ام در زمینۀ سلسله ها و دولت های قلمرو اسلام تکمیل کردم، بنابراین این کتاب قسمت اعظمش در حقیقت تالیف است و حدود نیمی از کتاب، اصل کتاب لین پل و بارتولد و خلیل ادهم و احمد سعید سلیمان است.

 

دکتر سجادی در پاسخ به پرسشی دربارۀ لزوم و اهمیت این اثر گفت: لزوم این کار و اهمیت کتاب در این است که در میان مورخان دربارۀ آغاز و انجام حکومت سلسله ها و اعضاء سلسله ها همیشه توافق وجود ندارد و درمنابع در این باره خیلی اختلاف هست به خصوص در سلسله های دورتر، یعنی سلسله هایی که خیلی ارتباط مستقیم با دستگاه خلافت نداشتند یا در مناطق دور حکومت می کردند. محققانی که در این زمینه ها کار می کنند برای پیدا کردن سنوات حکومت اینها و یا نام و لقب دقیق این حاکمان یا ارتباطات سیاسی این سلسله ها با هم یا عوامل سقوط و ظهور اینها می بایست به دهها و صدها کتاب مراجعه کنند. در حقیقت تاریخ سلسله هاو دولت های قلمرو اسلام یک کتاب مرجع اساسی است برای همۀ کسانی که در زمینه های مختلف تاریخ اسلام کار می کنند. اطلاعات موجود در کتاب مختصر، اما معتبر و دقیق است مخصوصا راجع به توالی سلسله ها ، سنوات حکومت، نام ها و القاب آنها و ارتباطات این سلسله ها با هم چه ارتباطات نسبی و چه سببی، یعنی ارتباطات خویشاوندی باشد یا ارتباطات سیاسی، در این کتاب کاملا نشان داده شده است. بنابراین مرجع و منبع اصلی تمام محققانی می تواند باشد که در زمینه های مختلف تاریخ اسلام فعالیت می کنند.

 

معاون پژوهشی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی گفت: مسئلۀ مهم دربارۀ این کتاب یا کتب مرجع در تاریخ اسلام این است که متاسفانه تاریخ نگاری ما دچار ضعف مفرطی شده است. از یک طرف محققان تاریخ و تاریخ دانان ما با نگاه های جدید در تاریخ نگاری به خصوص مکاتب جدید اروپایی اصلا آشنا نیستند و مکتب های تاریخ نگاری اسلامی را نمی دانند و ریشه های آن را نمی شناسند. عوامل پدید آمدن این مکتب ها عناصر و اعضای این مکتب ها که این مکاتب را گسترش داده اند را کاملا نمی شناسند و با غالب آنها اصلا بیگانه اند. در حقیقت عقاید و آرای فقهی و کلامی و به طور کلی اعتقادی مورخ در نوع نگاهش به حادثۀ تاریخی می تواند متفاوت باشد و محققان ما به این نکته ها توجه ندارند و از همه کسانی که آثار تاریخی در عصر اسلامی پدید آورده اند به یک وجه و به طور یکسان استفاده می کنند، در صورتیکه میان مورخان به این دلایلی که گفتم اختلافات فاحش وجود دارد.

 

دکتر سجادی در پایان افزود:  کوشیده ام که تاریخ دولتها و سلسله ها، مابه الجمع دیدگاه های تاریخی و اطلاعات تاریخی منابع باشد؛ یعنی اگر اختلافی هم موجود بوده، درآن قسمتی که مربوط به تالیف من است کوشیده ام که این گزارش ها و روایت ها را با هم مقایسه کنم و قرائن و شواهدی را برای ترجیح یکی بر دیگری به دست بیاورم. اینکه در این کتاب گاهی می بینید سنوات حکومت بعضی از سلسله ها یا اعضاء سلسله ها ممکن است با بعضی از منابع نسبتاً رایج تاریخی متفاوت باشد به این سبب است که جست و جو کرده ام ویک تاریخی را بر تاریخ دیگر ترجیح داده ام. لازم است که این کار در مورد همۀ دولتها و سلسله ها و حاکمان بشود. علاوه بر این باید نگاه تاریخ انگارانۀ دیگری بر حوادث تاریخی ایران و عصر اسلامی انداخت که در این کتاب البته جای این کار به این معنای گسترده نبوده ولی امیدوارم آن را همان طور که در مقدمه " تاریخ دولتها و سلسله های حاکم در قلمرو اسلام" هم قول داده ام تکمیل کنم و این نوع مطالب و نکات اساسی را، در چاپ های بعدی این کتاب اضافه کنم.

 

نظر دهید
نظرات کاربران

کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.

گزارش

ورود به سایت

مرا به خاطر بسپار.

کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما

کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور

کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:

ثبت نام

عضویت در خبرنامه.

قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید

کد تایید را وارد نمایید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.: