1395/3/9 ۰۸:۳۳
جاذبه قرآن کریم چنان است که بیش و کم هر خواننده‌ای را به خود می‌کشاند و اگر مشکلات متعدد بگذارد، بسیاری از ناشران را نیز به کاری مرتبط با آن وامی‌دارد؛ چنان که اخیراً «فرهنگ نشر نو» با همکاری «نشر آسم»، قرآنی در قطع رحلی هدیه کرده‌اند که افزون بر کتابت عثمان طه و قرائت مشهور که در کاغذ نازک و خوش‌رنگ و چشم‌نواز عرضه شده، به طرزی هنرمندانه چهار ترجمه کهن را در دو صفحه مستقل گنجانده‌اند و یکجا چند نثر متفاوت قدیمی و مهم را در معرض دید خواننده پژوهشگر متون کهن فارسی می‌گذارد و کار تحقیق را بر او آسان می‌کند؛ هرچند تهیه و تنظیم این کار با دشواری‌هایی همراه بوده است.
اشاره:
جاذبه قرآن کریم چنان است که بیش و کم هر خواننده‌ای را به خود می‌کشاند و اگر مشکلات متعدد بگذارد، بسیاری از ناشران را نیز به کاری مرتبط با آن وامی‌دارد؛ چنان که اخیراً «فرهنگ نشر نو» با همکاری «نشر آسم»، قرآنی در قطع رحلی هدیه کرده‌اند که افزون بر کتابت عثمان طه و قرائت مشهور که در کاغذ نازک و خوش‌رنگ و چشم‌نواز عرضه شده، به طرزی هنرمندانه چهار ترجمه کهن را در دو صفحه مستقل گنجانده‌اند و یکجا چند نثر متفاوت قدیمی و مهم را در معرض دید خوانندة پژوهشگر متون کهن فارسی می‌گذارد و کار تحقیق را بر او آسان می‌کند؛ هرچند تهیه و تنظیم این کار با دشواری‌هایی همراه بوده است.
البته برای ناشر این اثر فاخر، یعنی آقای محمدرضا جعفری که سابقه همکاری با پدر بزرگوارش ـ مرحوم عبدالرحیم جعفری، بنیانگذار انتشارات امیرکبیرـ را دارد و در محضر او به استادی رسیده است، سخن گفتن از دشواری کار، نارواست. کتابهای سودمند و فراوانی که آنها در ایام مدیریت امیرکبیر در اختیار کتابخوانان نهاده‌اند، گواه دلسوزی و کارکشتگی آنهاست. خداوند آن پدر ارجمند را با صاحب قرآن محشور کند که حقی ادانشدنی بر گردن صنعت نشر این دیار دارد و این پسر خلف و همکارانش را کامیاب سازد که این راه مبارک را به بهترین شیوه ادامه دهند و آن نام بزرگ را همچنان درخشان و جلوه‌گر، زنده بدارند.
آنچه در پی می‌آید، ذیل عنوان «سخنی با خواننده»، گفتار تهیه‌کننده این اثر گرامی است؛ یعنی «قرآن کریم با چهار ترجمه کهن، برگرفته از تفسیر طبری، تفسیر سورآبادی، تفسیر ابوالفتوح رازی و تفسیر کشف‌الاسرار».
***
در سال ۱۳۸۶ به اقتضای نیاز خود برای ارائه ترجمه‌ای با زبان کهن از برخی از آیات به این فکر افتادم که ترجمه سورآبادی را از تفسیر جدا کرده و به صورت مستقل منتشر کنم. این پیشنهاد را به دوست فاضلم آقای محمدرضا جعفری ـ مدیر نشر نوـ در میان گذاشتم و او نیز پذیرفت. کار را شروع کردم و تا میانه پیش رفته بودم که آقای جعفری پیشنهاد کردند همین کار با چند ترجمه کهن صورت گیرد و همگی در یک مجلد منتشر شوند. پیشنهادی مفید بود که غرض مرا تکمیل می‌کرد، اما بالطبع زمان طولانی‌تر باید صرف آماده‌سازی آن می‌شد.
بدیهی است که ترجمه‌هایی که در هر دوره صورت گرفته است، هر یک به نوعی واجد ویژگی‌های ادبی نثر آن دوره بوده است و این مهمترین دلیل برای تدوین قرآن حاضر و کنار هم قرار دادن چهار ترجمه متفاوت از چهار دوره است. همنشینی این ترجمه‌ها تا حدی این امکان را در اختیار پژوهنده قرار می‌دهد تا بتواند ویژگی‌های زبانی و ادبی هر ترجمه را با دیگری بسنجد و همچنین تأثیر تفاوت مشرب مترجمان را در ترجمه متنی واحد ببیند.
دومین دلیل برای اقدام به تدوین قرآنی با ترجمه‌های چندگانه، فراهم آوردن امکان استفاده از ترجمه‌های کهن قرآن در متون ادبی است؛ چنان که اهل ادب می‌توانند هنگام نقل آیات در متون قدیم ادبی، برای حفظ سیاق کلام از یکی از این ترجمه‌ها یا تلفیقی از آنها برای معنی کردن آیات به پارسی استفاده کنند.
ترجمه‌های کهن قرآن اندک‌شمار نیستند، هرچند که شمار ترجمه‌هایی که به طور کامل به دست ما رسیده است، چندان هم زیاد نیست. مع‌الوصف برای انجام آنچه ما در نظر داشتیم، چهار ترجمه مهم انتخاب شد که باید از چهار تفسیر استخراج می‌شد که عبارت است از:
۱) «طبری»، برگرفته از ترجمه تفسیر طبری که احتمالاً در اوایل نیمه دوم سده چهارم توسط گروهی از علمای ماوراءالنهر که بر ما شناخته نیستند، صورت گرفته است. این ترجمه شاید به دلیل آنکه نخستین ترجمه کامل قرآن و لاجرم در دوره خود امری بسیار خطیر بوده است، تقریباً ترجمه‌ای لفظ به لفظ است و این شیوه به گونه‌ای رعایت گردیده که گاه حتی مخل دریافت معنی است؛ اما فواید ارزنده‌ای از حیث قدمت واژه‌ها و معادل‌ها دارد.
این ترجمه از کتاب ترجمه تفسیر طبری (۱۳۳۹ـ۱۳۴۴ شمسی؛ هفت جلد) تصحیح حبیب یغمایی استخراج شده و به جز تصحیح اغلاط مطبعی که محرز بوده‌اند، برخی موارد دیگر نیز به اعتبار قرائن و شواهد و یا بعضاً با جایگزین کردن نسخه‌بدل‌ها و همچنین با استفاده از تحقیقاتی که روی این کتاب و سهوهای آن از سوی پژوهشگران صورت گرفته اصلاح شده است.
۲) «سورآبادی»، برگرفته از تفسیر سورآبادی (حدود ۴۷۰ ـ ۴۸۰ قمری؛ چهار مجلد) از ابوبکر عتیق ابن محمد هروی سورآبادی تصحیح سعیدی سیرجانی است. سورآبادی برخلاف نگارندگان ترجمه تفسیر طبری، خود را مقید به این نکرده که ابتدا شماری از آیات را ترجمه و سپس تفسیر کند، بلکه هر آیه را چند پاره کرده و توأمان به ترجمه و تفسیر آن پاره پرداخته و سپس به سراغ پاره دیگر رفته است.
از حیث دقت و فصاحت و زیبایی، ترجمه سورآبادی در میان چهار ترجمه‌ای که در این قرآن آمده است، رتبه نخست را دارد، و این حکم اگرچه ممکن است در پاره‌ای موارد صدق نکند، علی‌العموم صادق است.
استخراج ترجمه سورآبادی از یک جهت دشوارتر از بقیه و از جهت دیگر ساده‌تر بود. دشوارتر از آن جهت که ترجمه آیات مجزا نبود و باید استخراج می‌شد، و ساده‌تر از این حیث که متن کتاب پاکیزه‌تر و بی‌غلط‌تر از سایر کتاب‌ها بود و تنها در معدودی موارد کلمه‌ای یا عبارتی کوتاه به استناد نسخه عکسی موجود از این کتاب تغییر داده شد.
۳) «میبدی»، برگرفته از کشف‌الاسرار و عده‌الابرار (آغاز تألیف:۵۲۰ قمری) از رشیدالدین ابوالفضل میبدی است که به اهتمام علی‌اصغر حکمت در ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۹ شمسی در ده مجلد منتشر شد و اغلاط و اشکالات آن به صورت قیاسی اصلاح گردید. کشف‌الاسرار تفسیری مطابق با مشرب عارفان است، و این گزارش در ترجمه آیات نیز به چشم می‌خورد و از این حیث متفاوت با سایر ترجمه‌هاست.
۴) «ابوالفتوح رازی»، برگرفته از روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن مشهور به تفسیر ابوالفتوح (رازی) (بین ۵۱۰ و ۵۵۶ قمری؛ پنج مجلد) از ابوالفتوح رازی است و ترجمه حاضر از نخستین چاپ آن که در ۱۳۱۵ شمسی به پایان رسید، استخراج شده و اغلاط و اشکالات آن با مراجعه به چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح اصلاح گردیده است.
در تمامی ترجمه‌ها اولاً همه واژه‌های دشوار یا کلماتی که ممکن است برای همگان شناخته نباشد، داخل پرانتز معنی شده‌اند و چون ملاک آیه بوده است، اگر این واژه احیاناً در آیه بعد نیز تکرار شده، در آنجا نیز معنی شده است. ثانیاً بخش‌هایی از ترجمه که جنبه توضیحی داشته و ترجمه نص قرآن نبوده است، در میان تیره معترضه قرار گرفته است. ثالثاً با این پیش‌فرض که مصححان این تفاسیر به رسم‌الخط نسخه‌های خود پایبند بوده‌اند، ما نیز در رسم‌الخط دست نبرده‌ایم و اگر ناهمسانیی در این زمینه مشاهده می‌شود، بدین سبب است.
غرض از استخراج و گرد آوردن این ترجمه‌ها، همان‌گونه که مذکور افتاد، صرفاً سهولت دسترسی و امکان مقایسه ترجمه‌ها بوده و نه ارائه تصحیح جدیدی از این ترجمه‌ها، که اغلب از آن بی‌نیاز نیستند؛ اما با این حال آنجا که اشکالی دیده شده، کوشیده شده تا آن اشکال به طریقی مرتفع گردد.
حق آن بود که ترجمه‌ها بر اساس تقدم تاریخی در صفحه‌ها قرار گیرند، اما متأسفانه این کار صفحه‌بندی را با مشکل مواجه می‌کرد. بنابراین دو ترجمه‌ای که کوتاه‌تر بودند، در صفحه زوج کنار متن عربی چیده شدند و دو ترجمه دیگر که طولانی‌تر بودند، در صفحه فرد قرار گرفتند که فضای بیشتری داشت.
فهرست‌هایی که در انتهای این قرآن آمده است، تماماً حاصل کوشش زنده‌یاد دکتر محمود رامیار بر پایه فهرست‌های استخراج شده توسط ژول لابوم و تکمیل شده به دست اعتمادالسلطنه است که هنوز در نوع خود بهترین است. فهرست نخستین، فهرست الفاظ یا به اصطلاح کشف‌الآیات است که پیشتر نیز با ترتیبی دیگر ضمیمه بعضی از قرآن‌ها بوده است، اما فهرست دوم که خود منقسم به بخش‌های گوناگون است، به صورت موضوعی و با اشرافی تحسین‌انگیز تدوین شده است و این امکان را در اختیار جوینده قرار می‌دهد تا در کوتاه‌ترین زمان و به ساده‌ترین شکل ممکن آیه یا آیات مورد نظر خود را بیابد.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید