جایگاه فلسفه سیاسی اسلامی در گفت ‌وگو با شریف لک‌زایی

1395/3/5 ۱۰:۱۶

گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سال 73 تاسیس شد و اوایل دهه 80 به‌ تایید وزارت علوم درآمد و رسمی شد. یکی از فعالیت‌های هیات‌علمی این گروه، پژوهش و تحقیق روی فلسفه سیاسی است. این گروه را تنها گروه فعال در حوزه فلسفه سیاسی در ایران می‌توان معرفی کرد. یکی از پروژه‌های کلان این گروه تحقیق بر فلسفه سیاسی اسلامی است. پروژه مکاتب فلسفه سیاسی اسلامی در سه شاخه فلسفه سیاسی متعالیه، فلسفه سیاسی مشاء و فلسفه سیاسی اشراق بررسی می‌شوند.

سیاست‌ورزی فلسفی به سبک اسلامی

زهرا سلیمانی‌اقدم: گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سال 73 تاسیس شد و اوایل دهه 80 به‌ تایید وزارت علوم درآمد و رسمی شد. یکی از فعالیت‌های هیات‌علمی این گروه، پژوهش و تحقیق روی فلسفه سیاسی است. این گروه را تنها گروه فعال در حوزه فلسفه سیاسی در ایران می‌توان معرفی کرد. یکی از پروژه‌های کلان این گروه تحقیق بر فلسفه سیاسی اسلامی است. پروژه مکاتب فلسفه سیاسی اسلامی در سه شاخه فلسفه سیاسی متعالیه، فلسفه سیاسی مشاء و فلسفه سیاسی اشراق بررسی می‌شوند. فلسفه سیاسی اسلامی درمقایسه با فلسفه سیاسی غیراسلامی بسیار نوپاست، نه اینکه در اسلاف گذشته اندیشه‌ای در این باره صرف نشده است بلکه بازشناسایی و تبیین آن به صورت علمی بسیار سابقه کمی دارد. در گفت‌وگو با شریف لک‌زایی از اعضای هیات‌علمی این پژوهشگاه به بهانه کتاب تازه‌اش با عنوان «فلسفه سیاسی صدرالمتالهین» که در دست چاپ است، به سراغ جایگاه فلسفه سیاسی اسلامی رفته‌ایم و از فعالیت‌های صورت‌گرفته در این‌باره و نسبت آن با فلسفه سیاسی در دنیا و اهمیت شناخت آن پرسیده‌ایم.

*****

گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سیر پژوهش‌هایش را ذیل اندیشه فلسفه سیاسی دنیا پیش می‌برد یا اینکه با توجه به‌خصوصیات اعضا و علاقه‌مندی‌هایشان، پژوهش‌های خود را ذیل اندیشه اسلامی به انجام می‌رساند؟

برنامه‌ای که گروه دارد فلسفه سیاسی است، منتها با توجه به ظرفیت گروه و نیروهایی که دارد تمرکز کارش را روی فلسفه سیاسی اسلامی گذاشته است. با این حال نگاهی هم به فلسفه سیاسی دنیا داریم مثلا کتاب «جامعه‌گرایان و نقد لیبرالیسم» را ترجمه کردیم که مبتنی به همین نگاه است. همچنین در بحث قیاس و تطبیق، کتاب «انسان‌شناسی و پیامدهای آن در اندیشه سیاسی هابز و علامه طباطبایی» را منتشر کرده‌ایم. اما این حوزه‌ها به قدری گسترده هستند که نیرو و توان انسانی ما اجازه پرداختن به تمام آنها را نمی‌دهد. مباحثی چون فلسفه سیاسی شرق، فلسفه سیاسی باستان و حتی فلسفه سیاسی غرب از دیگر مباحث فلسفه سیاسی هستند اما متاسفانه ظرفیت پرداختن به آنها وجود نداشته است.

هم‌اکنون بخشی از فعالیت‌های ما به تاریخ اندیشه متفکران مسلمان اختصاص دارد. اخیرا هم فلسفه سیاسی جمهوری اسلامی و بحث ادوار فلسفه سیاسی اسلامی به‌عنوان یک کلان‌طرح پژوهشی قرار است دنبال شود.

در بخش پژوهش فلسفه سیاسی اسلامی، مباحث مربوط به فلسفه سیاسی متعالیه بیشتر بنا بر‌ انگیزه شخصی افراد حاضر صورت می‌گیرد که حاصل این تلاش انتشار آثار متعددی در این‌باره است. آخرین اثر منتشرشده در این‌باره کتاب «درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتالهین» بود که توسط خلیل‌الرحمان طوسی منتشر شد. امسال هم کتاب «درآمدی بر فلسفه سیاسی اسلامی» نوشته احمد واعظی کار شد که در نمایشگاه کتاب منتشر شد. کتاب «فلسفه سیاسی صدرالمتالهین» نیز کتابی است که ذیل فعالیت‌های من در این‌باره قرار است منتشر شود.

ملاصدرا کتاب یا فصل مجزایی درباره سیاست ندارد، شما چگونه اندیشه‌های سیاسی از فلسفه‌های او مستفاد می‌کنید؟

ما اندیشه و فلسفه سیاسی ملاصدرا را به‌عنوان دستگاه و فلسفه منسجمی می‌شناسیم که می‌توان ارکان علوم مختلف چون اندیشه‌های سیاسی را از آن استخراج کرد. ملاصدرا در فلسفه خود بخش مستقلی به‌عنوان فلسفه سیاسی نگارش نکرده است یا اثر خالص فلسفه سیاسی ندارد. این مساله قابل بحث است. ما هم در این سال‌ها با دوستان خود، منتقدان، پژوهشگران و صاحب‌نظران در این حوزه بحث‌هایی داشته و به این امر رسیده‌ایم که استخراج اندیشه و فلسفه سیاسی ملاصدرا شدنی است.

مباحث کتاب در دست انتشار شما به چه ابعادی از اندیشه ملاصدرا می‌پردازد؟

ما باید در قدم اول می‌فهمیدیم که ملاصدرا به‌عنوان یک فیلسوف چه فلسفه سیاسی‌ای دارد و دوم اینکه اقتضائات این دستگاه حکمت متعالیه برای فلسفه سیاسی چه چیزهایی به همراه دارد و فلسفه سیاسی چگونه در این دستگاه تبیین می‌شود. ما تقریبا سه یا چهار دستگاه فلسفه در جهان اسلام داریم، مانند فلسفه مشا، فلسفه اشراق و فلسفه متعالیه البته میرداماد هم دستگاه فلسفه یمانی را دارد، اما به دلایلی اقبالی به آن نشد و کمی مهجور ماند. اما این دستگاه بسیار معروف و مشهور است. در کل علما در فضای علمی در این سه دستگاه قلم می‌زدند. مثلا دستگاه فلسفی ملاصدرا بعد از او نیز با نام فلسفه متعالیه همچنان مورد پژوهش علما بوده است. تلاش ما هم این است تا در فضای سیاسی این دستگاه پژوهش کنیم و قلم بزنیم تا اقتضائات آن را دریابیم. کارهایی که تاکنون انجام شده به ابعاد مختلف فلسفه سیاسی این دستگاه پرداخته است.

آیا اندیشه سیاسی  اسلامی با وجود اینکه بسیار نوپاست، می‌تواند در سیر اندیشه سیاسی دنیا جایگاهی داشته باشد؟

غرب در مباحث فلسفه سیاسی سابقه بیشتری دارد. گرچه اندیشه سیاسی در غرب تحت‌الشعاع مباحث دیگری قرار گرفت ولی به نظر می‌رسد با بحث‌هایی که متفکران در40سال اخیر انجام داده‌اند شاهد رونق در فلسفه سیاسی غرب هستیم. اما در اندیشه‌های اسلامی با این عنوان به این ساحت از فلسفه کمتر توجه می‌شده است و متفکران ما هم به‌عنوان فلسفه سیاسی کمتر به این مساله توجه کرده‌اند. شاید این نگاه، نگاه جدیدی به فلسفه اسلامی تلقی شود اما به نظر می‌رسد اگر ما به سنت‌مان رجوع کنیم و آن را به درستی بشناسیم و بازشناسی کنیم، امکان آن هست که ما هم بتوانیم در تعامل با غرب ایده‌های خودمان را طرح کنیم. چون با گفت‌وگو و در پرسش و پاسخ با دیگران می‌شود برجستگی‌های تفکرمان را طرح کنیم و ارائه دهیم. طبیعتا تلقی ما این است که تفکر موجود در تمدن اسلامی از این امکان برخوردار است که بتواند در این زمینه حرفی برای گفتن داشته باشد و ایده‌های خودش را طرح کند. اما این ایده‌ها باید در تعامل با دیگر تفکرها و تمدن‌ها قرار گیرد تا صیقل بخورد و مورد توجه، تامل و گفت‌وگو و بحث قرار گیرد و بتواند خودش را نشان دهد. در ایران هم این سنت به تازگی بعد از انقلاب پا گرفت ولی جای کار و تامل بیشتری دارد. نیاز است درباره این اندیشه‌ها در عین اینکه از دیگر تفکرها بهره می‌گیریم، بیشتر گفت‌وگو کنیم. به هرحال این نکته را نباید فراموش کنیم که ما از این امکان برخوردار‌یم که با رجوع به منابع خودمان حرف جدیدی بزنیم یا فلسفه سیاسی- اسلامی را بسط دهیم و آن را توانمند کنیم. تا آنجایی هم که اطلاع دارم غرب هم از این مباحث بسیار استقبال می‌کند. مثلا کتاب «درآمدی بر فلسفه سیاسی صدرالمتالهین» در اصل به زبان انگلیسی برای مخاطبان انگلیسی‌زبان نوشته شده است.

لک‌زایی در آیینه نشر

شریف لک‌زایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی و عضو اندیشکده سیاست مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. از جمله فعالیت های و دغدغه های وی در سال های تحصیل و بعد از آن پرداختن به اندیشه سیاسی و فلسفه سیاسی است که با توجه به تحصلات وی درحوزه علمیه تمرکز او در اندیشه اسلامی بوده است. او تا کنون هشت جلد کتاب با موضع «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» منتشر کرده است که ذیل مطالاعات فلسفه سیاست اسلامی کار شده‌اند و آخرین جلد آن نیز در حال آماده شدن و ورود به بازار نشر است. از او همچنین آثاری چون «آزادی و دانش»، «آزادی، چلچراغ حکمت»، «توزیع و مهار قدرت در نظریه ولایت فقیه»، «آزادی سیاسی در اندیشه آیت الله مطهری و آیت الله بهشتی» و «بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه» منتشر شده است.

منبع:روزنامه فرهیختگان