تحرير توحيد علامه

1395/2/11 ۱۰:۳۵

كتاب سيدحسن خميني با عنوان «تحرير توحيد» عصر ديروز با حضور علي جنتي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، حجت‌الاسلام دعايي مدير مسوول روزنامه اطلاعات، فاطمه طباطبايي رييس انجمن علمي عرفان، داوري اردكاني استاد فلسفه دانشگاه تهران، علي يونسي دستيار ارشد رييس‌جمهور در امور اقليت‌ها، هادي خانيكي استاد علوم ارتباطات، علي عسگري معاون پارلماني رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام، حجت‌الاسلام نقويان، محمدباقر قاليباف شهردار تهران، ‌طاهر نژاد، مجيد انصاري معاون پارلماني رييس‌جمهور، مقيمي معاون سياسي وزارت كشور، ‌‌حجت‌الاسلام محمدعلي زم، قدرت‌الله عليخاني نماينده پيشين مجلس، ‌غلامعلي حداد عادل رييس فراكسيون اصولگرايان مجلس، مرتضي حاجي وزير اسبق آموزش و پرورش، حميد ميرزاده رييس دانشگاه آزاد اسلامي، طه هاشمي، شريعتمداري مشاور رييس‌جمهور، محسن آرمين نماينده پيشين در مجلس ششم و نهاونديان رييس دفتر رييس‌جمهور و ديگر شخصيت‌هاي برجسته سياسي، فرهنگي و هنري در مركز همايش‌هاي كتابخانه ملي ايران رونمايي شد:

 درمراسم رونمايي از كتاب تحرير توحيد

عاطفه شمس : كتاب سيدحسن خميني با عنوان «تحرير توحيد» عصر ديروز با حضور علي جنتي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، حجت‌الاسلام دعايي مدير مسوول روزنامه اطلاعات، فاطمه طباطبايي رييس انجمن علمي عرفان، داوري اردكاني استاد فلسفه دانشگاه تهران، علي يونسي دستيار ارشد رييس‌جمهور در امور اقليت‌ها، هادي خانيكي استاد علوم ارتباطات، علي عسگري معاون پارلماني رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام، حجت‌الاسلام نقويان، محمدباقر قاليباف شهردار تهران، ‌طاهر نژاد، مجيد انصاري معاون پارلماني رييس‌جمهور، مقيمي معاون سياسي وزارت كشور، ‌‌حجت‌الاسلام محمدعلي زم، قدرت‌الله عليخاني نماينده پيشين مجلس، ‌غلامعلي حداد عادل رييس فراكسيون اصولگرايان مجلس، مرتضي حاجي وزير اسبق آموزش و پرورش، حميد ميرزاده رييس دانشگاه آزاد اسلامي، طه هاشمي، شريعتمداري مشاور رييس‌جمهور، محسن آرمين نماينده پيشين در مجلس ششم و نهاونديان رييس دفتر رييس‌جمهور و ديگر شخصيت‌هاي برجسته سياسي، فرهنگي و هنري در مركز همايش‌هاي كتابخانه ملي ايران رونمايي شد:

در ابتداي اين جلسه سيدرضا صالحي‌اميري، رييس كتابخانه‌ ملي برپايي اين مراسم را حاصل تلاش انجمن علمي عرفان و شخص فاطمه طباطبايي دانست و افزود اين جلسه بهانه‌اي شد تا دوباره از قلم و صاحبان قلم يادي كنيم. وي در ادامه به توصيف شخصيت سيد حسن خميني پرداخته و گفت سوالي در ذهنم پيش آمده بود كه چرا يك ملت به يك شخص عشق مي‌ورزد؟ جواب دادم چون اين شخص خوش‌اخلاق، جوان و خوش‌سيماست. به خود پاسخ دادم در ميان مردم افرادي با چنين ويژگي‌هايي زياد هستند. فكر كردم چون روحاني ا‌ست و سادات براي مردم اهميت دارند؛ باز پاسخم اين بود كه روحاني و سادات در جامعه كم نيستند. از خود پرسيدم چون نام خميني را به همراه دارد مردم به او عشق مي‌ورزند اما اين نيز شايد تا حدودي درست باشد اما چرا فرزندان بسياري ديگر از بزرگان چنين محبوبيتي به دست نمي‌آورند؟ آيا چون سيدحسن خميني فقيه جواني است؛ مردم با او ارتباط برقرار مي‌كنند، در حالي كه در قم و ديگر شهرها طلبه بااستعداد كم نداريم. آخر به پاسخي نرسيدم تا اينكه در عالم رويا به من گفته شد پي كشف پاسخ نباش، پاسخ اين معما در ابيات خواجه انصاري و در مناظره عشق و عقل او پيدا مي‌شود. در نهايت به اين رسيدم كه خميني، خميني است، چه روح‌الله باشد چه مصطفي؛ چه حاج آقا احمد و چه حسن آقا.

عرفان؛ اشرف علوم است
فاطمه طباطبايي، رييس انجمن علمي عرفان كه پيش‌تر دبير همايش از او به عنوان بانوي خاطرات بزرگ ايران ياد كرد در ابتدا با گراميداشت مقام والاي استاد شهيد مطهري و روز معلم، از ابوالحسن جانعلي معلم شهيدي ياد كرد كه ١٢ ارديبهشت ١٣٤٠ در ميدان بهارستان به دست عوامل ساواك به شهادت رسيد و شهادت او هزينه‌هايي را به دولت وقت تحميل كرد، زيرا به تغيير نخست وزير وقت انجاميد اما جالب اينجاست كه بعد از انقلاب و قبل از شهادت آيت الله مطهري، برخي از معلمان درخواست كردند اين روز به عنوان روز معلم نامگذاري شود و در نهايت با شهادت مرتضي مطهري اين خواسته عملي شد. وي سپس خداوند را نخستين معلم دانست كه به انسان اسماء را آموخته است. اسماء نيز لفظ نيستند بلكه حقيقت را به انسان آموخت و او را كه اشرف مخلوقات است به‌صورت خود آفريد. وي با تاكيد بر اينكه انسان بايد همواره در پي تعليم و تعلم باشد افزود بايد براي خداوند از آفرينش پي برد و به خاطر داشت كه تا خداوند بوده و هست معلمي نيز خواهد بود و در اهميت اين كلام همين بس كه خداوند به مخلوق خود مي‌فرمايد «بخوان به نام پروردگارت» اينجا منظور از خواندن، خواندن حقيقت است و نكته مهم ديگر تاكيد بر ربوبيت است زيرا اگر انسان از اين مسير منحرف شود عصيانگر مي‌شود و عصيانگري در نهايت به ديكتاتوري منجر مي‌شود. مانند طغيان و عصيان افرادي همچون فرعون كه ناشي از خودمحوري بود كه آن نيز از فراموشي خداوند نشات مي‌گرفت. طباطبايي سپس بر وظيفه معلمان و هدايتگران جامعه در اين ميان تاكيد كرد و افزود آنها بايد همواره وجه ربوبيت خداوند را به انسان يادآوري كنند زيرا انسان فراموشكار و عصيانگر است. وي سپس با اشاره به كتاب تحرير توحيد گفت نويسنده كتاب خود از دانش‌آموختگان ادبيات، فلسفه و عرفان نزد بزرگان است كه در كنار تحصيلات حوزوي از اين مسائل نيز غافل نبوده است. اين كتاب در واقع تدريسي از كتاب فصوص‌الحكم، شيخ‌اكبر ابن‌عربي است كه به كوشش آقاي صادقي و انجمن عرفان اسلامي به چاپ رسيده است. طباطبايي افزود عرفان اسلامي به تعبير امام خميني علمي حقيقي است و بر ساير علوم شرافت دارد؛ هم به لحاظ موضوع آنكه خداوند است و هم مسائل و گستره شمول آن و هم به خاطر هدف و فايده‌اي كه در شمول آن است و نكته مهم‌تر اينكه انسان چگونه مي‌تواند به معبود مطلق وصل شود به همين دليل اشرف علوم مي‌شود. وي با اشاره به فاكتورهاي مهم در كتاب‌هاي عرفاني گفت هيچ‌كدام از عرفا به خودي خود مايل به بيان حقيقتي كه به آن دست نمي‌يابند نيستند چراكه مي‌دانيم اين حقايق عموما براي عامه مردم قابل‌درك نيست. آن دسته از عرفا كه به رازگشايي دست مي‌زنند نيز همگي از كسبِ اجازه صحبت كرده‌اند و اينكه براي بيان اين حقايق ابتدا اجازه گرفته‌اند. وي به معرفي كتاب فصوص‌الحكم و مقدمه قيصري پرداخت و افزود اين كتاب‌ها در حوزه عرفان نظري جايگاه بلندي دارند. مجموعه دوجلدي «تحرير توحيد» نيز كه بر سياق مقدمه محقق قيصري، بر ۱۲ فصل سامان يافته از سوي حجت‌الاسلام سيدمحمود صادقي تقرير شده و حاوي درس‌گفتارهاي يادگار امام راحل، حجت‌الاسلام سيدحسن خميني در حوزه عرفان است.
تحرير توحيد حيث ارزشمند براي توسعه عرفان شيعي
حجت‌الاسلام والمسلمين سعيد جوادي آملي نيز در اين نشست امام خميني(ره) را قله عرفان و حكمت عصر ما عنوان كرد و گفت: روزي در عصر عزيزش خاطره ناگواري اتفاق افتاد. گرچه امروز شاهد و ناظر است كه فرزندش در سايه انقلاب اسلامي كدورت‌ها را كنار زد و فضاي عرفان و حكمت را مي‌گشايد. مدير موسسه فرهنگي صدرا ضمن يادي از محضر درس آيت‌الله جوادي آملي اظهار كرد: عنواني كه براي اين كتاب انتخاب شده «تحرير توحيد» است. استاد جوادي آملي در خصوص تحرير مي‌فرمودند كه تحرير با تشريح و نظاير آن فرق جوهري دارد. تا دست و پاي موضوعي در همه مسائل باز نشود شناخت عوارض آن ممكن نيست.
وي افزود: عرفان را دو مساله اداره مي‌كند كه يكي از آنها توحيد چيست و ديگري موحد كيست است‎‎‏. در خصوص توحيد تلاش فراواني انجام شد. به‌طور مثال مقدمه‌اي كه قيصري نوشته براي فهم بهتر محي‌الدين است. اما فهم اين مقدمه كه مقدسه‌اي بسيار است نيز كار سختي است.
حجت‌الاسلام والمسلمين جوادي آملي ضمن بيان اينكه آيت‌الله جوادي آملي سه مقام براي توحيد در نظر گرفته است، تصريح كرد: مقام اول ذات است كه احدي را ياراي فهم و درك آن نيست و همگان در اين امر عاجز هستند. اين ذات فرادست‌تر از آن است كه انديشه بشر بتواند از آن بهره بگيرد. وي ادامه داد: مقام ثاني مقام اوصاف ذاتيه است. اين مقام نيز به عظمت ذات است و قابل فهم نيست. به همان ميزان كه خداوند احدي است اوصاف او هم احدي است و غير قابل شناخت است. آيت‌الله جوادي آملي در اين دو دهه اصرار دارد كه اين دو منطقه ممنوع الورود است.
جوادي آملي منطقه سوم را توحيد افعالي عنوان كرد و گفت: خدا با فعل و كارش با ما روبه‌رو است. مبادا فكر كنيم تحرير توحيد به مرحله اول و دوم بازمي‌گردد. وي در مورد كتاب تحرير توحيد تاكيد كرد: اين اثر نشان از علميت و اتقان در عرصه معرفت است و از اين حيث براي توسعه عرفان شيعي بسيار ارزشمند است.

درك رفتار امام جز با درك عرفان ممكن نيست
غلامعلي حداد عادل، رييس فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي با بيان اينكه عرفان براي جهان اسلام عالم تشيع و ايران اسلامي و انقلاب سرمايه‌اي بزرگ است كه بايد قدر آن را دانست گفت اين نكته بسيار مهمي است كه امام (ره) بزرگ‌ترين مدرس عرفان نظري در زمان خود بوده و در سير و سلوك در عرفان عملي به مقامات بالا رسيده بودند. فهم چگونگي پيروزي اين انقلاب بدون درك رابطه انقلاب با عرفاني كه امام مي‌دانستند ممكن نيست زيرا رفتار سياسي امام قبل و بعد از انقلاب و جز با درك عرفان تبيين‌پذير نيست. آن توكلي كه امام داشتند و توجهي كه به خلق براي رسيدن به حق داشتند بسيار قابل تامل است. امام خميني (ره) نيز كه رهبري انقلاب را بر عهده داشت در زمان خودشان بزرگ‌ترين ترويج‌كننده عرفان نظري بودند و در عرفان عملي نيز به مقاماتي دست يافتند. وي ادامه داد درك حركت انقلابي امام (ره) در سال ٤٢ كه به پيروزي در سال ٥٧ رسيد نيز جز با عرفان از نظر امام(ره) ميسر نيست و بايد خوشحال بود كه توجه به عرفان در خانواده امام(ره) منقطع و متوقف نشده و اين چشمه زلال هم در قالب موسسه عرفان و هم در قالب اين كتاب ارزشمند جاري است.

‌ خلاء عرفان دليل شكل‌گيري تفكر وهابي
رييس فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي ادامه داد توجه به عرفان و جدي‌گرفتن آن در محيط‌هاي دانشگاهي و حوزوي در روزگار ما از سه منظر مهم است؛ اول، از باب مقايسه تفكر و معارف اسلامي با تفكر غربي. از زمان رنسانس و دكارت به اين سو، فلسفه غربي از هستي‌شناختي فاصله و روز به روز به سمت معارف دور از هستي‌شناسي رانده شده و روز به روز از شناخت وجود دور شده. به‌طوري كه اوج اين جدايي را در فلسفه كانت مي‌بينيم، وي كه قهرمان اين روند است منكر شهود عقلي است مي‌شود و فلسفه در غرب روز به روز به سمت معرفت‌شناسي جداي از هستي‌شناسي رانده شده است و هستي‌شناسي نيز به سوي زوال رانده شده است. دوم اينكه توسل به عرفان اسلامي در مقابله با اين بساط خانمان‌سوز تفكر وهابي كه جلوه آن را در داعش مي‌بينيم موثر است. اگر ما مباني فكري اين تفكر وهابي را در تاريخ اسلام رديابي كنيم مي‌بينيم كه خلأ عرفان آنها را به اينجا رسانده است. اهميت سوم اينكه بحث‌هاي عرفاني در مقابله با عرفان‌هاي كاذب است كه اين روزها در قالب رمان، داستان‌هاي گوناگون، كتاب‌هاي روانشناسانه مي‌خواهد جايگزين عرفان حقيقي شود و نياز فطري انسان را به جاي آب با سراب بر‌طرف كند. جاي تقدير و تشكر دارد كه عرفان جدي گرفته شده و اين كتاب تدوين شده است.

تحرير توحيد نه درسگفتار است و نه تقرير
سيد محمود صادقي، مولف كتاب تحرير توحيد در توضيح تاليف اين اثر گفت تدريس استاد حاج‌حسن آقا در تاريخ نوزدهم آذر ٩١ كار تدريس آن آغاز و قريب به بيش از يك سال تحصيلي ادامه داشت. وي افزود گاه يك غفلت رسانه‌اي سبب مي‌شود كه ارزش كار علمي كاهش پيدا كند. همين چند روز كه اطلاعيه برگزاري اين جلسه نوشتند درسگفتارهاي استاد معظم يا تقريرات درس عرفان در حالي كه اين كتاب نه درسگفتار و نه تقرير بلكه كتاب است. وي ادامه داد تدريس كتاب يك سال به طول انجاميد. در همان زمان كار نگارش آغاز شد. ما براي هر فراز كه تدريس مي‌فرمودند ٤ محور در نظر داشتيم. اول اينكه متن را به يك متن پويا تبديل كنيم. در مرحله دوم ترجمه متن مد نظر بود كه كار سخت و طاقت‌فرسايي بود اما همواره تلاش شد پرش ترجمه‌اي نداشته باشيم. سوم توضيحاتي بود كه استاد بيان مي‌فرمودند و در آخر تحقيق ضمن مباحث ارايه شده بود. ضمنا همه حواشي كه از حضرت امام بر جاي مانده را نيز ذيل همان مباحث ارايه كرديم، ضمن اينكه از حواشي اساتيد بزرگ ديگر استفاده و در پاورقي آورده‌ايم. تابستان ٩٣ كار نگارش به پايان رسيد. سال ٩٤ به نگارش پيشگفتار مفصل كتاب كه از سه فصل تشكيل شده پرداختيم: فصل اول سير تاريخي عرفان نظري را مد نظر قرار مي‌دهد. فصل دوم سيري بر شروحي است كه بر فصوص‌الحكم ابن عربي نوشته شده است. بيش از ١٥٠ شرح بر اين اثر نوشته شده كه نمي‌توان همه را به عنوان شرح مولف به شمار آورد. ما كوشيديم كه در اين فصل ٨ شرح جريان‌ساز را كه موثر بر شروح ديگر است، بررسي و بيان كنيم. فصل سوم نيز عرفان نظري از ديدگاه محقق قيصري است.

تنهايي؛ درد امروز جامعه جهاني
سيدحسن خميني با ذكر خاطره‌اي از حضور امام در محضر آيت‌الله قاضي كه گفته بود ايشان به اخلاقي كه تدريس مي‌كند ايمان و باور دارد و خود به آن عمل مي‌كند، گفت: واقعيت اين است كه مشكل جامعه ما عرفان گفتاري نيست مشكل اين است كه ما به گفته‌هاي خود عمل نمي‌كنيم. عرفان جوهر تمدن آينده ماست به شرطي كه آن را باور داشته و به آن عمل كنيم. اگر به يك صدم چيزهايي كه نوشته بوديم عمل مي‌كرديم، امروز وضع جامعه مان بهتر بود. معلمان اخلاق باشيم نه گويندگان اخلاق. معلمان عرفان باشيم نه گويندگان عرفان. درد امروز جامعه جهاني تنهايي است. كوه‌ها باهمند همچو ما با همان و تنهايان. امروز مشكل دنيا تنهايي است و عرفان و شناخت خداوند است كه مي‌تواند اين درد را درمان كند. الوين تافلر كتابي دارد كه در آن موج سوم جهاني را زندگي تنهايي، و از‌هم‌گسيختگي مي‌داند. اين تنهايي يعني از خداوند بريدن و در نتيجه از يكديگر و از طبيعت نيز بريدن. امروز انسان محور همه اشياء شده و خود را محور عالم مي‌داند. دواي درد اين تنهايي آشتي با آسمان است كه آشتي با يكديگر و با طبيعت را نيز در پي دارد. اگر انسان با خدا آشتي كرد با طبيعت نيز آشتي مي‌كند و هرچه را كه مخلوق خدا باشد دوست خواهد داشت. بايد به خداي واحد و يكرنگ برسيم و تعاريف ما از او يكسان شود. شهودات همه عرفان‌ها از عرفان اسلامي تا مسيحي و يهودي و هندويي همه به يك خدا مي‌رسد، خدايي كه مي‌تواند مشكل امروز جامعه ما و جامعه بشري را حل كند.

خوب شدن و بهتر شدن جامعه از درون افراد آغاز مي‌شود
يادگار امام با تاكيد بر اينكه ما به دنبال تمدن اسلامي هستيم كه فراتر از جغرافياي ايران است، افزود: سخن تازه ما در دنياي معاصر، بازگشت به خداوند و به معنويت است. در برابر تندروي‌ها بازگشت به حقيقتي است كه آن را نمي‌توان در قالب الفاظ جست. بايد بكوشيم با خدايي آشتي كنيم كه كژتابي ندارد. آن چيزي كه مي‌تواند دنيا را به صلح برساند و در مقابل افراط گرايي و گروهك‌هاي تروريستي قرار گيرد همين توجه به خداوند از طريق عرفان است. درد امروز جامعه جهاني را اعتقاد به يك خداي واحد مي‌تواند حل كند كه اعتقاد به چنين خدايي در عرفان و در قامت قباي عرفان شيعي به دست مي‌آيد. وي ادامه داد اين كتاب تلاش و گام كوچكي است براي اينكه خدايان دروغيني را كه دكان برخي‌ها شده را بشناسيم و آن خداي واحدي را كه مي‌تواند دشمني‌ها را به دوستي تبديل كند جاي آن بنشيند. اين تنها عرفان نابي است كه گويي اين ردا را بر قامت تفكر شيعه بافته‌اند. يادگار امام(ره) در پايان با بيان اينكه براي بهتر شدن جامعه بايد از خودمان شروع كنيم ادامه داد خوب شدن و بهتر شدن جامعه از درون افراد آغاز مي‌شود و هر كس بايد در افق نفس خود براي خوب شدن تلاش كند و اين قطره قطره‌هاست كه مي‌تواند با پيوستن به يكديگر چشمه زلال خوبي‌ها را به وجود آورد.

منبع: اعتماد