آغاز فترت مبارزه مسلحانه

1394/11/11 ۱۱:۱۵

سجاد صداقت: 11 بهمن از آن روزهایی است که در تاریخ معاصر ایران جایگاه خود را به درستی نیافته است. شاید حال و هوای دهه فجر انقلاب اسلامی همواره روز 11 بهمن را تحت‌تاثیر قرار داده، اما یکی از مهم‌ترین جنبش‌های تاریخ معاصر ایران‌ در این روز به پایان رسیده است. ۱۱ بهمن ۱۳۰۰ هجری شمسی، رسما از سوی دولت وقت ایران، قیام جنگلی‌ها پایان یافته اعلام شد؛ قیامی به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی که دو ماه پس از مرگ او پایان یافته تلقی شد.

سجاد صداقت: 11بهمن از آن روزهایی است که در تاریخ معاصر ایران جایگاه خود را به درستی نیافته است. شاید حال و هوای دهه فجر انقلاب اسلامی همواره روز 11 بهمن را تحت‌تاثیر قرار داده، اما یکی از مهم‌ترین جنبش‌های تاریخ معاصر ایران‌ در این روز به پایان رسیده است. ۱۱ بهمن ۱۳۰۰ هجری شمسی، رسما از سوی دولت وقت ایران، قیام جنگلی‌ها پایان یافته اعلام شد؛ قیامی به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی که دو ماه پس از مرگ او پایان یافته تلقی شد.
در فاصله سال‌های 1290 تا 1300 ایران آبستن حوادث و قیام‌های بسیاری بود؛ قیام‌هایی که اغلب رنگ و بوی مسلحانه داشت و هر یک می‌توانست عرصه سیاسی کشور را به سمت و سویی غیر از آنچه در سال‌های بعد رخ می‌دهد، بکشاند. اما هیچ یک از قیام‌ها دوام نیاورد و اغلب با شکست و کشته شدن رهبر قیام، کل ماجرا تمام شد.
شاید به همین دلیل بود که قیام جنگل رنگ و شکل متفاوتی داشت. قیام جنگل تا 11 بهمن 1300، که دولت پایان رسمی آن را اعلام کند، به مدت هفت سال به مبارزه مسلحانه ضد ارتش خارجی در داخل خاک ایران و بریگاد قزاق پرداخت. یکی از ویژگی‌های مهم نهضت میرزا شکل خاص آن بود. میرزا و یارانش به جنگ‌های چریکی در جنگل‌های شمال ایران پرداختند. آنان در عین حال نشریه نیز منتشر می‌کردند و ایده‌ها و اعتقادات خود را در قالب آن نشر می‌دادند. نشریه «جنگل» در مجموع در دوره‌های مختلفی که منتشر شد، به 39 شماره رسید.

  میرزا که بود؟
در سال 1298 هجری قمری میرزا بزرگ صاحب فرزند پسری شد که بعدها او را شیخ یونس نامیدند. یونس در محله استادسرای رشت به دنیا آمده بود و از آنجا که پدرش روحانی بود و با نام «بزرگ» شناخته می‌شد، او را میرزا کوچک می‌خواندند. او از همان ابتدای جوانی، مشق مبارزه کرد و خیلی زود به صف مبارزان در رشت وارد شد. او در صف آزادیخواهان گیلان که برای سرکوبی محمدعلی شاه به تهران عزیمت کردند، قرار داشت. وی در طول هفت سال نبرد با قوای استعماری فراز و نشیب‌های زیاد و رنج و دشواری‌های جانفرسایی را تحمل کرد؛ از تشکیل حکومت در گیلان تا خیانت دوستان همسنگرش و رفیقان نیمه راهش. در سرلوحه‌ای که افکار نهضت جنگل را تبلیغ می‌کرد، این جمله معروف او به چشم می‌خورد: «من و یارانم در مشقت‌های فوقِ طاقت چندین ساله، هیچ مقصودی نداشته و نداریم جز حفظ ایران اسلامی از تعرضات خارجی و فشار خائنین داخلی. مقصود من و یارانم حفظ استقلال مملکت و اصلاح و تقویت مرکز است.» حتی در برنامه نهضت جنگل چنین آمده بود: «ما قبل از هر چیز، طرفدار استقلال مملکت ایرانیم. استقلال به تمام معنای کلمه؛ یعنی بدون اندک مداخله هیچ دولت خارجی.»

  آغاز قیام
اصل قیام جنگلی‌ها علیه روس‌های حاضر در ایران در دوران تزارها بود، اما جنگلی‌ها پس از پیروزی انقلاب اکتبر، روابط حسنه‌ای با روس‌ها پیدا کردند. اما این مورد شاید بزرگ‌ترین اشتباهی بود که اکثر مبارزان و مجاهدان ایرانی انجام دادند. اشتباه اعتماد به روس‌ها همواره در تاریخ مبارزات مسلحانه اواخر دهه 1290 و در تمامی مبارزات مسلحانه دیده شده است. میرزا درباره دلایل قیام خود به نکته‌ای اشاره می‌کند که تاکنون کمتر درباره قیام جنگل دیده شده است. او می‌گوید: «پس از جنگ جهانی اول، روس‌ها و سپس انگلیس‌ها، شمال ایران را اشغال کردند. به همین دلیل، میرزا کوچک تصمیم گرفت ضد اشغالگران دست به اقدامات نظامی بزند.» او خود در این باره می‌گوید: «وجدانم به من دستور می‌دهد در آزادسازی محل تولد و وطنم که در کف قهاریت اجنبی است، کوشش کنم.»

  پایان قیام
اعتماد میرزا به شوروی و خیانت یارانش را مهم‌ترین دلایل شکست قیام جنگل دانسته‌اند. میرزا در زمانه‌ای دست به اسلحه برد و قدرت خود را نشان داد که رشت به راحتی در دست نیروهای گوناگون و معارض می‌چرخید. میرزا اثبات کرد که می‌توان به هر طریقی پای استعمار را از ایران کوتاه کرد، اما خود او نیز در زمانه‌ای دل به ایدئولوژی‌هایی داد که مجبورش می‌کرد وابسته باشد. هر چه بود زمانی که در 11 آذر 1300 میرزا در حالی که یار وفادارش، گائوک آلمانی معروف به هوشنگ را بر دوش داشت در سرمای کوه‌های گیلوا جان خود را از دست داد. مرگ میرزا هر چند قیام جنگلی‌ها را به پایان راه خود رساند و فرصت بزرگی را در اختیار سردار سپه قرار داد، اما هر چه بود پایان آن قیام نوید روزهای تازه‌ای را برای ایران می‌داد؛ روزهایی که دیگر قیام‌های مسلحانه در آن به اتمام رسیده بود. 11 بهمن 1300 آغاز فترت طولانی‌مدت قیام‌های مسلحانه بود.

منبع: فرهیختگان